Η πρόσληψη του μύθου του Φιλοκτήτη: από τον Φιλοκτήτη του Σοφοκλή στον Philoktet του Heiner Müller

Abstract

Στην παρούσα μεταπτυχιακή διατριβή εξετάζονται η πρόσληψη του έργου του Σοφοκλή Φιλοκτήτης από τον Γερμανό συγγραφέα Heiner Müller και τα διακειμενικά στοιχεία που περιλαμβάνονται στο έργο του Philoktet. Πραγματοποιήθηκε εκτεταμένη σύγκριση μεταξύ των δύο κειμένων, επιχειρώντας τον προσδιορισμό των συγκλίσεων, αλλά κυρίως των αποκλίσεων που παρουσιάζει ο Philoktet του Müller σε σύγκριση με τον Φιλοκτήτη του Σοφοκλή. O Müller δημιουργεί το έργο του μέσα στις δύσκολες συνθήκες της Ανατολικής Γερμανίας, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Μέσω των διασκευών του πάνω σε αρχαιόθεμα αλλά και πιο σύγχρονα έργα μιλά για την εποχή του κατά τρόπο υπαινικτικό, για να αποφύγει την λογοκρισία του καθεστώτος. Μέσω της διακειμενικότητας και κυρίως των αποκλίσεων από τον βασικό μύθο και την εξέλιξη του αρχαιόθεμου έργου, ενσωματώνει τις διεισδυτικές θέσεις του για την κοινωνία της εποχής του και τα προβλήματά της. Οι διαπιστώσεις του ξεπερνούν τα χρονικά και τοπικά όρια της εποχής και της χώρας του και αποκτούν διαχρονική και παγκόσμια διάσταση. Ως εργαλείο διερεύνησης επιλέχθηκε η αισθητική θεωρία της πρόσληψης του Hans Robert Jauss. Η επιλογή έγινε για τη σημασία που αποδίδει στον ορίζοντα προσδοκιών και τον ρόλο του θεατή/αναγνώστη στην ερμηνεία του έργου. Διερευνάται ο τρόπος πρόσληψης του σοφόκλειου έργου από τον Müller, εξετάζονται τα διακειμενικά στοιχεία και ο τρόπος με τον οποίο αυτά ανανοηματοδοτούνται στο δικό του έργο. Στο πλαίσιο αυτό εξετάζονται, επίσης, οι υφολογικές, δομικές και χαρακτηρολογικές αποκλίσεις στον Philoktet και η διαχείριση της εξέλιξης του μύθου, οι αλλοιώσεις που επιφέρει και οι στοχεύσεις πίσω από αυτές. Το έργο εξετάζει διάφορα φαινόμενα της ανθρώπινης συμπεριφοράς κατά τρόπο σκληρό και κυνικό. Βασικότερο είναι η εργαλειοποίηση του ανθρώπου και η συνεπαγόμενη χειραγώγησή του σε πολλές μορφές, η απομόνωση και η βαθιά υπαρξιακή μοναξιά, η απαξίωση του ανθρώπου από άλλο άνθρωπο στο όνομα μιας ιδεολογίας, ο διχασμός της ανθρώπινης συμπεριφοράς ως αποτέλεσμα της συνύπαρξης με την εξουσία και ο θάνατος που προβάλλεται σε πολλούς ρόλους.