Ο Τσαχτσής ως μεταφραστής του Αριστοφάνη. Οι θεωρητικές του αρχές και η εφαρμογή τους στην απόδοση των "Εκκλησιαζουσών"

Abstract

Στόχος της παρούσας μεταπτυχιακής διατριβής είναι η εξέταση της μετάφρασης των Εκκλησιαζουσών του Αριστοφάνη από τον Κ. Ταχτσή, ως προς την επίτευξη των στόχων της θεατρικότητας, της ενότητας του ύφους και της πιστότητας προς το πρωτότυπο. Με δεδομένο τον προβληματισμό σχετικά με τη μεταφρασιμότητα της αττικής κωμωδίας και λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι η εν λόγω μετάφραση έχει αξιοποιηθεί σε πλήθος παραστάσεων από το 1979 μέχρι σήμερα, η εργασία επιχειρεί να διερευνήσει κατά πόσον η πρόταση του Ταχτσή αποτελεί μία ικανοποιητική απάντηση στο πρόβλημα της μεταφοράς του Αριστοφάνη στη νέα ελληνική. Στο θεωρητικό πλαίσιο του πρώτου μέρους παρουσιάζονται οι αρχές και οι στόχοι του μεταφραστή, τα οποία συσχετίζονται με τις μεταφραστικές θεωρίες που αποτυπώνουν. Από τον συσχετισμό αρχών και θεωριών προκύπτει ότι η προσέγγιση του Ταχτσή εμπίπτει στο μοντέλο της στρατηγικής της συνεπούς μετάφρασης του Σ. Γραμμενίδη. Σύμφωνα με την εν λόγω προσέγγιση, οι μεταφραστικές τεχνικές επιλέγονται αφενός στο πλαίσιο της λειτουργίας που καλείται να επιτελέσει το κείμενο‐στόχος στον πολιτισμό υποδοχής, αφετέρου στη βάση των προθέσεων του συγγραφέα και των ιδεών που εκφράζονται στο αρχικό κείμενο. Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζονται συνοπτικά τα κύρια χαρακτηριστικά του αριστοφανικού κειμένου, όπως αναδύονται μέσα από το συγκεκριμένο έργο, σε σχέση με τις απαιτήσεις που εγείρουν σε επίπεδο μετάφρασης. Στο τρίτο μέρος, μέσω της αντιπαραβολής και της ανάλυσης αποσπασμάτων των δύο κειμένων, τεκμαίρεται ότι, σε επίπεδο μακροδομής του μεταφράσματος, εφαρμόζεται, ως επί το πλείστον, η στρατηγική της οικειοποίησης, ως προς τη γλωσσική διάσταση του κειμένου, και της ανοικείωσης/ξενοποίησης, ως προς την απόδοση των πολιτισμικών ενδεικτών, με εξαίρεση περιπτώσεις στις οποίες μία ξενοποιητική προσέγγιση θα εμπόδιζε την πρόσληψη. Σε επίπεδο μικροδομής, κατόπιν της ανάλυσης των τεχνικών που εφαρμόζονται για την απόδοση των ιδιαίτερων κειμενικών συστατικών του πρωτοτύπου, συνάγεται ότι, μέσω της συγκεκριμένης μεταφραστικής προσέγγισης, παράγεται ένα αποτέλεσμα αφενός πιστό στο ύφος και το πνεύμα του πρωτοτύπου, αφετέρου λειτουργικό, με όρους θεατρικότητας, στη γλώσσα και τον πολιτισμό υποδοχής, το οποίο μπορεί να αποτελέσει ολοκληρωμένη μεταφραστική πρόταση για τη μεταγραφή του συνόλου των έργων της αττικής κωμωδίας στη νέα ελληνική.