Η ανάδυση των διαδικτυακών κοινοτήτων ως φορέων ιατρικής αυθεντίας

Abstract

Η παρούσα εργασία διερευνά την ανάδυση των διαδικτυακών κοινοτήτων και συγκεκριμένα των σχετικών στοχοπροσηλωμένων ομάδων του Facebook, ως έτερου πόλου Αυθεντίας έναντι αυτής των ιατρών, αναδεικνύοντας το σχετικό γνωσιακό έλλειμμα των τελευταίων. Παράλληλα, εξετάζονται οι χρήσεις και ικανοποιήσεις των μελών και των διαχειριστών της ομάδας, αλλά και η έκταση του φαινομένου της κοινωνικής επιρροής που ασκούν ορισμένα άτομα μέσα στην ομάδα στα υπόλοιπα μέλη. Με βάση την παραδοχή ότι οι γνώσεις και προτροπές των ιατρών σχετικά με τον θηλασμό δύνανται να αποτελέσουν παράδειγμα Ιατρικής Αυθεντίας, η έρευνα επικεντρώνεται στην ομάδα «Αττική: Ομάδα Υποστήριξης Μητρικού Θηλασμού και Μητρότητας», η οποία κατά την περίοδο εκπόνησης της έρευνας μετονομάστηκε σε «Αττική: Εθελοντική Ομάδα Υποστήριξης Θηλασμού». Βασικό κριτήριο της επιλογής ήταν ο μεγάλος και ολοένα αυξανόμενος αριθμός των μελών της, σε συνδυασμό με τη συχνότητα της συμμετοχής τους στην ομάδα. Πρόκειται για μία μελέτη περίπτωσης (case study), η οποία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ειδικότερα μελέτη κοινότητας, με στοιχεία διαδικτυακής εθνογραφίας. Χρησιμοποιήθηκε μεικτή μεθοδολογία με συνδυασμό ερωτηματολογίων και συμμετοχικής παρατήρησης. Ελήφθησαν συμπληρωμένα ερωτηματολόγια από 1.133 μέλη της ομάδας και 12 διαχειριστές και ακολούθησε στατιστική επεξεργασία των δεδομένων μέσω SPSS. Η πλειοψηφία των συμμετεχόντων στην έρευνα είναι μεταξύ 26 και 35 ετών, εργαζόμενες θηλάζουσες μητέρες ενός παιδιού, κάτοικοι Αττικής, με ανώτατη μόρφωση. Οι περισσότεροι συμμετέχοντες στην υπό μελέτη ομάδα σχολιάζουν / απαντούν σπάνια στις δημοσιεύσεις της και δεν δημοσιεύουν συχνά, επιβεβαιώνοντας τη θεωρία που θέλει την πλειοψηφία να παρακολουθεί σιωπηλά (Smith, 2005, Liu, 2016). Από τις απαντήσεις τους αναδεικνύεται το φαινόμενο απαξίωσης του γιατρού και γενικότερα των επαγγελματιών υγείας ως ειδικών επί των θεμάτων θηλασμού. Οι συμμετέχοντες θεωρούν ανενημέρωτους τους ιατρούς σε θέματα θηλασμού, αν και δεν έχουν την ίδια άποψη για τον δικό τους γιατρό, ενώ εκτιμούν ότι επηρεάστηκαν από την ομάδα στη διαμόρφωση της αρνητικής εικόνας που έχουν για την κατάρτιση των ιατρών σχετικά με τον θηλασμό, αλλά και - σε μικρότερο βαθμό – την εισαγωγή στερεών τροφών στη βρεφική διατροφή. Από τα αποτελέσματα αναδεικνύεται μια γενικότερη αρνητική συσχέτιση μεταξύ των οδηγιών του ιατρού και των όσων πρεσβεύει η ομάδα. Η v φαινομενική αντίφαση που διαφαίνεται στα αποτελέσματα, μεταξύ της ανάγκης των μελών για επιστημονικά τεκμηριωμένες πηγές και της απαξίωσης των σχετικών με το θηλασμό γνώσεων των ιατρών, εξηγείται εφόσον διαχωρίσουμε την έννοια της Ιατρικής Αυθεντίας από την αυθεντία των ιατρών. Από την έρευνα αναδεικνύεται εξάλλου η συμβολή της ομάδας στην τάση επαναφοράς του μακροχρόνιου θηλασμού στην Ελλάδα, τουλάχιστον μεταξύ των μελών της, ενώ λιγότερο επηρεασμένα από την ομάδα σε σχέση με την ιδανική διάρκεια θηλασμού εμφανίζονται τα μέλη που θεωρούν περισσότερο ενημερωμένο τον γιατρό τους. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, οι Χρήσεις και Ικανοποιήσεις που λαμβάνουν τα μέλη από τη συμμετοχή τους στην ομάδα είναι η ενημέρωση για θέματα θηλασμού, η επίλυση αποριών, οι πρακτικές συμβουλές, το αίσθημα του ανήκειν σε μία κοινότητα με κοινές αξίες, η επικοινωνία με άλλες μητέρες που μπορούν να τις καταλάβουν, η επιθυμία να βοηθούν άλλες μητέρες που αντιμετωπίζουν προβλήματα ή έχουν απορίες, η συναισθηματική / ψυχολογική υποστήριξη και η καταπολέμηση της μοναξιάς. Από τα αποτελέσματα προκύπτει ακόμη ότι οι συμμετέχοντες νοιάζονται αρκετά για τη γνώμη των άλλων μαμάδων σε περίπτωση που κάτι τους ανησυχεί στην υγεία τους ή στην υγεία του παιδιού τους. Το 62,8% δηλώνει ότι εμπιστεύεται περισσότερο τις διαχειρίστριες, ενώ η πλειοψηφία δεν γνωρίζει ποια είναι η ιδιότητα εκτός ομάδας των ατόμων τη γνώμη των οποίων εμπιστεύεται. Πάντως οι διαχειριστές που απάντησαν στο ερωτηματολόγιο δηλώνουν στο σύνολό τους ότι οι σπουδές ή το επάγγελμά τους δεν σχετίζονται με το αντικείμενο της ομάδας, γεγονός που επιβεβαιώνει την υπόθεση ότι οι πολίτες αναγνωρίζουν και εμπιστεύονται την αυθεντία των «εμπειρογνωμόνων με βάση την εμπειρία» (experiential experts, βλ. Collins & Evans, 2002). Με βάση την ιδιαίτερα υψηλή προσλαμβανόμενη αυθεντία των διαχειριστριών, σε συνδυασμό με το μεγάλο μέγεθος της ομάδας, που ενισχύει το βαθμό αξιοπιστίας της, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι ο βαθμός δεκτικότητας της επιρροής (influenceability, βλ. Vande Kerckhove et al., 2016) της πλειοψηφίας των μελών από τις διαχειρίστριες είναι σημαντικός.