Ο πραγματισμός του William James στη διερώτηση μιας ηθικής μάταιων θεραπειών και ο ιατρικός πατερναλισμός

Abstract

Η καθημερινή και συνεχιζόμενη εξέλιξη της ιατρικής δίδει σήμερα στους θεράποντες ιατρούς τη δυνατότητα να διατηρήσουν στη ζωή ασθενείς που υπό άλλες συνθήκες θα βρίσκονταν σε μη αναστρέψιμη κατάσταση οδηγώντας σε πρακτικές αμφίβολης βελτιστοποίησης. Έτσι υποστηρικτικές ιατρικές παρεμβάσεις που βασίζονται στην πρόοδο της σύγχρονης τεχνολογίας έχουν συμβάλει θεαματικά στη βελτίωση της πρόγνωσης των βαρέως πασχόντων ασθενών. Έχουν, όμως, ταυτόχρονα, ορισμένες φορές, το μειονέκτημα να παρατείνουν για μεγάλο χρονικό διάστημα τη ζωή ασθενών με πολύ πτωχή ή μηδενική πρόγνωση, εγείροντας έτσι δύσκολα ηθικά διλήμματα στην καθημερινή κλινική πράξη. Συχνά ο ιατρός, ως «αυθεντία», αναλαμβάνει την απόφαση για μια ιατρική πράξη με μικρή έως καθόλου συμμετοχή του ασθενούς ή έστω της οικογενείας αυτού, καταλήγοντας σε άσκοπες ή αλλιώς μάταιες θεραπείες, όπου μάταιη θεωρείται η θεραπεία όταν δεν μπορεί να ματαιώσει την έλευση του θανάτου, να παρατείνει τη ζωή για μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο και να διατηρήσει μια αποδεκτή ποιότητα ζωής. Η εγωιστική παράταση της διαδικασίας του θανάτου ή η παρεμπόδιση της επέλευσής του επιτείνουν το ψυχικό και το σωματικό άλγος του ασθενούς, υπονομεύουν την αξιοπρέπειά του ως προσώπου και επιβαρύνουν ποικιλοτρόπως την οικογένειά του. Η αρχή του φιλοσοφικού ρεύματος του πραγματισμού, όπως προτείνεται από τον William James, έγκειται στο ότι το νόημα κάθε έννοιας που έχουμε κατά νου σχετίζεται με την πρακτική συνέπεια που αυτή παράγει. O James αναφέρει ότι μια ιδέα είναι αληθής στο βαθμό που το να πιστεύουμε σε αυτήν είναι επωφελές για τη ζωή μας. Το ότι οι ιατροί οφείλουν να απομακρυνθούν από πρακτικές του παρελθόντος όπου ο ιατρικός πατερναλισμός και η επιλογή των μάταιων θεραπειών ήταν η κύρια επιλογή τους, θα μπορούσε έμμεσα να επεξηγείται από τον James με την ακόλουθη άποψή του: Η ελεύθερη βούληση από τη σκοπιά του πραγματισμού σημαίνει καινοτομίες στον κόσμο, το δικαίωμα να προσδοκούμε ότι στα βαθύτερα στοιχεία του, όπως επίσης και στα επιφανειακά του φαινόμενα, το μέλλον ενδέχεται να μην επαναλαμβάνει και να μη μιμείται πανομοιότυπα το παρελθόν. Επομένως, σύμφωνα με τη συγκεκριμένη θεώρηση του πραγματισμού, όπως εκφράζεται στη φιλοσοφία του W. James, η εξασφάλιση ενός ειρηνικού και ανώδυνου τέλους για τον ασθενή δύναται να συνιστά ιατρικό καθήκον εξίσου επιτακτικό με την παροχή όλων των ενδεδειγμένων θεραπειών στον ασθενή που μπορεί να σωθεί.