Ο Παπαδιαμάντης δραματοποιημένος

Abstract

Η πρώτη μου συνάντηση με το έργο του Παπαδιαμάντη έγινε κατά την περίοδο των Γυμνασιακών μου χρόνων και οι έντονες βιωματικές εμπειρίες μέσα από την ανάγνωση των έργων του, ιδιαίτερα των χριστουγεννιάτικων διηγημάτων του, με συγκλόνισαν. Στη συνέχεια η σπουδή μου στις ανθρωπιστικές επιστήμες, κατά τη διάρκεια των φοιτητικών μου χρόνων, μου άνοιξε όλο και περισσότερο το δρόμο για να ερευνήσω το έργο του μεγάλου διηγηματογράφου. Η φιλοσοφία, η κοινωνιολογία, η ψυχολογία, η ιστορία, ακόμη και η θρησκεία ενσωματώνουν στην έρευνά τους, την επίδραση ενός ανθρώπινου συναισθηματικού παράγοντα και συνδιαλέγονται με τη δυναμική του: τους χαρακτήρες του. Οι αναζητήσεις μου λοιπόν στράφηκαν σ’ ένα λογοτεχνικό χώρο και συγκεκριμένα μέσα από το έργο του Παπαδιαμάντη γνώρισα την αφηγηματική πλοκή, τους δυναμικούς χαρακτήρες, την αμφίδρομη επίδραση του ερωτικού στοιχείου, κυρίως σε σχέση με τα ιστορικά συμβάντα που μεταβάλλουν την κοινωνική πραγματικότητα. Η τρίτη μου συνάντηση μαζί του έγινε από τις συγκυρίες της θεατρικής απεικόνισης. Μια αξιοσημείωτη απόδοση της Φόνισσας σε ερμηνεία της Μπέτη Αρβανίτη και σκηνοθεσία του Στάθη Λιβαθινού και του Στρατή Πασχάλη, στο Θέατρο της Οδού Κεφαλληνίας, τον Οκτώβριο του 2012, στάθηκε η μοιραία γνωριμία μου με τον Παπαδιαμαντικό κόσμο. Εκεί ο έρωτας και ο θάνατος, μειδιούν στον καθρέπτη ενός γυάλινου κόσμου, όπου η πενία, η υστεροβουλία και η υποκρισία συνθέτουν τη βάση ενός δυναμικού γυναικείου χαρακτήρα. Στη συνέχεια το έργο Έμποροι των εθνών από την Ομάδα Θεάτρου Όπερα, του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Καβάλας που το απήλαυσα στο Δημοτικό θέατρο της Λαμίας τον Απρίλιο του 2012 ήταν κι αυτό καθοριστικό για την πορεία της επιστημονικής μου αναζήτησης. Αποτελούσε μια αποκαλυπτική ερμηνεία στην οποία η συγχώνευση της λογοτεχνικής και κοινωνικής πραγματικότητας, δεν ήταν καθόλου ευδιάκριτη, ενώ το μεταφυσικό στοιχείο κέρδιζε έδαφος αναπαράγοντας την κριτική πολυσημία. Τέλος η συναρπαστική παράσταση των Χαλασοχώρηδων στο μικρό θέατρο Altera Pars από τον σκηνοθέτη Κώστα Παπακωνσταντίνου, τον Νοέμβριο του 2013, οριστικοποίησαν την απόφασή μου να μελετήσω πιο εμπεριστατωμένα τη λογοτεχνική προσφορά στο θέατρο, του μεγάλου αυτού διηγηματογράφου. Η σκοποθεσία λοιπόν της παρούσας εργασίας μου είναι: • Να γνωρίσω σε βάθος το έργο του, αλλά και την προσφορά του στο θέατρο. • Να αναλύσω και να καταγράψω τους χαρακτήρες του, την κουλτούρα και τον πολιτισμό της εποχής του, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο οι σημερινοί σκηνοθέτες, τους παρέδωσαν ανέπαφους σε μας. • Να εμβαθύνω στη δυναμική του ερωτικού του λόγου, σε αποκλειστική συνάρτηση με τη διαμόρφωση του γυναικείου προτύπου, μέσα στην Ελληνική κοινωνία της εποχής του. • Να ερευνήσω την επίδραση που είχε τόσο η θρησκεία όσο και το παγανιστικό στοιχείο μέσα στο έργο του. • Να αναδείξω πόσο το υπερφυσικό στοιχείο αναδύεται από τον κόσμο της μαγείας, της δεισιδαιμονίας και της νατουραλιστικής περιγραφής. • Να τονίσω πως μέσα από το θέατρο και τη σκηνοθεσία ο καλλιτέχνης δίνει άλλη διάσταση στα πρόσωπα, στους χαρακτήρες και στις μεγάλες περιγραφές, που πηγάζουν από το έργο του μεγάλου αυτού πεζογράφου. • Τέλος να συμπληρώσω, όσο είναι εφικτό, την επιστημονική έρευνα στον τομέα αυτόν και να προσθέσω κι εγώ τη δική μου άποψη μέσα στις τόσες που έχουν καταγραφεί. Δεν μπορεί να παραγνωρισθεί και η λογοτεχνική προσφορά που πηγάζει από το έργο του συγγραφέα ως σημαντική βοηθητική πηγή της έρευνας μας. Άλλωστε τον Παπαδιαμάντη τον γνωρίσαμε αρχικά σαν λογοτέχνη και Λογοτεχνία είναι μια δημιουργική τέχνη που αντικατοπτρίζει την τρέχουσα κοινωνική κατάσταση και τροφοδοτεί με υλικό το θέατρο, αρκεί τα κείμενα της να μπορούν να δραματοποιηθούν και αρκεί να συντρέχουν ορισμένοι λόγοι ώστε να συντελεστεί η μετατροπή με επιτυχία. Ο αριθμός των ηρώων του επίσης είναι τόσο σημαντικός, ώστε μπορεί να θεωρηθεί ότι ως ένα βαθμό αποτελούν αντιπροσωπευτικό δείγμα των χαρακτήρων όχι μόνο της εποχής του αλλά και της σημερινής εποχής. Αυτό συμβαίνει γιατί η κύρια συγγραφική πηγή του Παπαδιαμάντη είναι η βιωματική του εμπειρία και ο φτωχόκοσμος του νησιού του. Η έρευνα έγινε με βάση τα Άπαντα του Τριανταφυλλόπουλου καθώς και ποικίλα άρθρα, δοκίμια, κριτικές, πηγές που καλύπτουν ένα ευρύ επιστημονικό φάσμα και προσφέρουν σημαντικές πληροφορίες, κάποιες φορές αντιφατικές μεταξύ τους. Η αξιολόγησή τους υπήρξε πολύτιμο υλικό στην απόδειξη της ερμηνευτικής πολυσημίας του έργου του Παπαδιαμάντη καθώς και στη γενίκευση των συμπερασμάτων.