Ελληνική κρίση: Ο εν δυνάμει ρόλος του εθελοντικού κινήματος στον τομέα της υγείας

Abstract

Εισαγωγή Η εθελοντική προσφορά μπορεί να συμβάλλει αποφασιστικά στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και ιδιαίτερα στον χώρο της υγείας σε περιόδους κρίσης. Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η αναζήτηση του εν δυνάμει ρόλου του εθελοντικού κινήματος στον τομέα της υγείας στην Ελλάδα. Επιμέρους στόχοι αποτέλεσαν η καταγραφή των χαρακτηριστικών των εθελοντικών οργανώσεων και των εθελοντών, οι μεταβολές που υπέστησαν λόγω της κρίσης, καθώς και η διερεύνηση του «βέλτιστου» περιβάλλοντος, με έμφαση στα χαρακτηριστικά επαγγελματικής λειτουργίας.

Μεθοδολογία Αρχικά πραγματοποιήθηκε συστηματική βιβλιογραφική ανασκόπηση προκειμένου να οριοθετηθεί το ερευνητικό πεδίο και να αποτυπωθεί η σύγχρονη κατάσταση του εθελοντισμού. Ακολούθως, πραγματοποιήθηκε μια συγχρονική μελέτη με τη συλλογή δεδομένων από εθελοντικές οργανώσεις (n=36) και εθελοντές (n=213) στους Δήμους της Κομοτηνής και της Αλεξανδρούπολης. Η συλλογή των δεδομένων πραγματοποιήθηκε με τη δημιουργία ερωτηματολογίων που προέκυψαν έπειτα από τη συστηματική βιβλιογραφική ανασκόπηση. Πραγματοποιήθηκε πιλοτική μελέτη με την οποία επιβεβαιώθηκε η αξιοπιστία και η εγκυρότητα των ερωτηματολογίων. Η ανάλυση των δεδομένων πραγματοποιήθηκε με το IBM SPSS 21.0 (Statistical Package for Social Sciences).

Αποτελέσματα Στην Κομοτηνή εντοπίστηκαν 21 φορείς εθελοντισμού με 5.228 μέλη (53,72% ενεργά), ενώ στην Αλεξανδρούπολη βρέθηκαν 15 φορείς, με 7.012 μέλη (56,62% ενεργά). Η δράση τους είναι συνεχής (94,12%), κυρίως σε τοπικό επίπεδο (47,1%), με μόνον το 33,33% να συνεργάζεται με λοιπούς φορείς. Το 41,17% των φορέων προσέφεραν το τελευταίο έτος σε 50 άτομα. Διαπιστώθηκε ότι η κρίση προκάλεσε αύξηση των φορέων (50% ίδρυση μετά το 2008) και της τάσης για εθελοντική προσφορά (53,11% ενασχόληση μετά το 2010). Η κρίση ενδυνάμωσε τη δέσμευση με τον φορέα (μέση τιμή=4,07) και το αντικείμενο της εθελοντικής δράσης (μέση τιμή=4,07) αν και εντοπίστηκε εν δυνάμει κινητικότητα (33,17%) και χαμηλή δέσμευση με τον φορέα (23,4%) και το αντικείμενο προσφοράς (25,62%). Οι φορείς διαπίστωσαν μεταβολή των χαρακτηριστικών του εθελοντικού ρεύματος λόγω της κρίσης (μέση τιμή=3,60) και ανάγκη αύξησης της ευελιξίας τους (μέση τιμή=3,84), αν και η οργάνωση και η λειτουργία τους παραμένει αμετάβλητη (μέση τιμή=3,25). Οι εθελοντικές οργανώσεις θεωρούν ο ρόλος τους σε σχέση με το κράτος θα πρέπει να είναι ανεξάρτητος, αλλά περισσότερο ενεργός, με κυριότερους την άσκηση πιέσεων (μέση τιμή=4,10) και τη συνεργασία (μέση τιμή=4,00), για την εφαρμογή ή διαμόρφωση πολιτικών, τον γνωμοδοτικό ή συμβουλευτικό ρόλο (μέση τιμή=4,06) και την ικανοποίηση αναγκών όπου το κράτος αδυνατεί (μέση τιμή=3,97). Αναφορικά με τους εθελοντές, βρήκαμε ότι η κρίση δεν αύξησε σημαντικά τα εμπόδια στην εθελοντική προσφορά (μέση τιμή=2,89) και στον τομέα υγείας (μέση τιμή=3,38). Η κρίση προκάλεσε αμυδρή αύξηση των κινήτρων (μέση τιμή=3,50). Η κρίση προκάλεσε αμυδρή αύξηση των αποτελεσμάτων της εθελοντικής δράσης με κυριότερη την κατάκτηση εμπειριών (μέση τιμή=3,73). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της πολυμεταβλητής γραμμικής παλινδρόμησης, η αύξηση του προσφερόμενου χρόνου σχετίζονταν με αύξηση της βαθμολογίας κινήτρων, ενώ οι εθελοντές στις οικογένειες των οποίων υπήρχαν μέλη που βαρύνουν το νοικοκυριό είχαν μεγαλύτερη βαθμολογία κινήτρων. Επιπλέον, οι εθελοντές με ανεπάρκεια εισοδήματος για βασικές ανάγκες και οι εθελοντές στις οικογένειες των οποίων υπήρχαν μέλη που βαρύνουν το νοικοκυριό είχαν μεγαλύτερη βαθμολογία εμποδίων. Η μείωση των ετών εθελοντικής προσφοράς σχετίζονταν με αύξηση της βαθμολογίας αποτελεσμάτων, ενώ οι εθελοντές στις οικογένειες των οποίων υπήρχαν μέλη που βαρύνουν το νοικοκυριό είχαν μεγαλύτερη βαθμολογία αποτελεσμάτων. Τέλος, η αύξηση του αριθμού μελών νοικοκυριού σχετίζονταν με αύξηση της βαθμολογίας περιβάλλοντος, ενώ οι εθελοντές στο στενό περιβάλλον των οποίων υπήρχαν εθελοντές είχαν μεγαλύτερη βαθμολογία περιβάλλοντος. Συμπεράσματα Η οικονομική κρίση αποτελεί παράθυρο ευκαιρίας για την εφαρμογή αλλαγών στον εθελοντικό τομέα, ώστε αυτός να αυτονομηθεί από την κρατική πατρωνία, να επιτελέσει το έργο του σε μια περισσότερο αποδοτική και συνεργατική βάση και να αποκομίσει την αναγνώριση που του αναλογεί. Για να πραγματωθούν και να ευοδωθούν όμως οι αλλαγές, απαιτείται η μεταβολή της οργανωσιακής κουλτούρας των φορέων και η θέσπιση σαφούς και νομιμοποιημένου πλαισίου, το οποίο θα μετουσιώνει την έκφραση της πολιτειότητας σε αποτελεσματικό κοινωνικό έργο, εντός ενός ανοικτού, συνεργατικού αλλά και αυτόνομου χώρου.