Η Φαίδρα από τον Ευριπίδη και τον Σενέκα, στον Ρακίνα και τον Ρίτσο

Abstract

Στόχος της παρούσας μεταπτυχιακής διατριβής είναι να εξετάσει τον χαρακτήρα της Φαίδρας, όπως αυτός εμφανίζεται μέσα από τέσσερις διαφορετικές εποχές και τέσσερις διαφορετικούς συγγραφείς, τον Ευριπίδη, τον Σενέκα, τον Ρακίνα και τον Ρίτσο. Για τη διαχρονική μελέτη της ηρωίδας λήφθηκαν υπόψιν οι διακειμενικές σχέσεις των έργων μεταξύ τους όσο και η σχέση τους με το ιστορικοκοινωνικό, ιδεολογικό/φιλοσοφικό και αισθητικό περιβάλλον μέσα στο οποίο γεννήθηκαν. Βασικοί άξονες γύρω από τους οποίους μελετήθηκε ο χαρακτήρας της ήταν η ηθική της ευθύνη απέναντι στον έρωτά της για τον θετό της γιο Ιππόλυτο, ο τρόπος με τον οποίο διαχειρίστηκε το πάθος της, οι προσωπικές της αξίες καθώς και τα κίνητρα που την οδήγησαν στην αυτοκτονία και τη σπίλωση του ονόματος του Ιππολύτου. Διαπιστώθηκε αρχικώς ότι στον Ευριπίδη η Φαίδρα δρα με βάση το ιδανικό της τιμής. Διχασμένη ανάμεσα στο πάθος και ένα ανώτερο χρέος, τη διατήρηση της καλής φήμης της ίδιας και του οίκου της, η Φαίδρα επιλέγει το δεύτερο. Ο τραγικός ήρωας της αρχαιοελληνικής τραγωδίας διδάσκει το κοινό, βιώνοντας δύσκολες διλημματικές καταστάσεις και αυτό ακριβώς βιώνει η Φαίδρα. Περνώντας από τον Ευριπίδη στον Σενέκα, η Φαίδρα γίνεται ένα δραματουργικό παράδειγμα επιβεβαίωσης της στωικής θέασης του κόσμου. Το ερωτικό της πάθος νικά τη λογική της και τη μεταμορφώνει σε μία αδίστακτη, μακιαβελική φιγούρα, τυφλωμένη από τις επιθυμίες της. Για τον Σενέκα, οι θεοί είναι δημιουργήματα των ανθρώπων, οι οποίοι και φέρουν όλο το βάρος της ευθύνης. Η Φαίδρα του αυτοκτονεί, τη στιγμή της ηθικής της μεταστροφής, καθώς ο θάνατος είναι η μόνη διέξοδος σε μία ψυχή που δεν ακολούθησε το δρόμο της αρετής. Στον Ρακίνα, η Φαίδρα τυραννιέται από αισθήματα ενοχής απέναντι στο βλέμμα του Θεού, ο οποίος κυβερνά τα πάντα και βρίσκεται πανταχού παρών. Η εισαγωγή του προσώπου της Αρικίας μεγιστοποιεί τον πόνο της Φαίδρας, τραγικό τέλος του οποίου δεν μπορεί παρά να είναι ο θάνατός της. Τέλος, στον Ρίτσο η ηρωίδα επιχειρεί έναν απολογισμό ζωής χάρη στον οποίο συνειδητοποιεί ότι έζησε μια ζωή γεμάτη υποκρισία από φόβο για το βλέμμα των άλλων. Στο ποίημα αυτό ο Ρίτσος παρουσιάζει την ηρωίδα του να αποκτά την πραγματική της ταυτότητα μέσα από την εξομολόγηση του έρωτά της, την αυτοκτονία της και τη σπίλωση του ονόματος του Ιππολύτου.