Εξερευνώντας τα όρια μεταξύ στρατηγικής και ευσπλαχνικής ενσυναίσθησης υπό το φιλοσοφικό πρίσμα της μπατλερικής ηθικής της ευθύνης

Abstract

Η Στρατηγική Ενσυναίσθηση ως Συμφιλιωτική και Αντιρατσιστική Παιδαγωγική απευ- θύνεται σε ομάδες που βρίσκονται σε ρήξη εξαιτίας κάποιου κοινού τραύματος, με την μία ομάδα να παρουσιάζει ρατσιστική στάση απέναντι στην άλλη εξαιτίας της «προβληματικής γνώσης» που φέρει. Κύριες θεωρήσεις της Στρατηγικής Ενσυναίσθησης αποτελούν η μη κατηγοριοποίηση των ομάδων (θύτες-θύματα, ρατσιστές-καταπιεσμένους) και η ανα- γνώριση του συναισθηματικού φορτίου που και οι δύο φέρουν εξαιτίας του κοινού τους τραύματος. Η παρούσα εργασία διερευνά την παιδαγωγική της Στρατηγικής Ενσυναίσθη- σης γύρω από δύο άξονες. Το πρώτο ερευνητικό ερώτημα εξετάζει τη σχέση της με την Ευσπλαχνική Ενσυνα- ίσθηση βασιζόμενη στο εννοιολογικό πλαίσιο του Maxwell(2008), σύμφωνα με το οποίο η τελευταία αποτελεί ένα γνωσιακό-συναισθηματικό κράμα με κύριο χαρακτηριστικό τη διάθεση φροντίδας του υποκειμένου προς το αντικείμενο της Ευσπλαχνικής Ενσυναίσθη- σης, προκειμένου να το απαλλάξει από την δύσκολη κατάσταση στην οποία υπόκειται. Είναι η Στρατηγική Ενσυναίσθηση (και) ευσπλαχνική και αν ναι υπό ποιες προϋποθέσεις; Ο δεύτερος άξονας ασχολείται με το ερώτημα κατά πόσο η Στρατηγική Ενσυναίσθηση προϋποθέτει την ηθική ευθύνη, όπως νοηματοδείται στο έργο της Μπάτλερ(2009) «Λογο- δοτώντας για τον Εαυτό». Η Μπάτλερ θεμελιώνει την έννοια της ηθικής, όχι πάνω στην συμπαγή ταυτότητα ενός «διαφανούς» Εαυτού, αλλά στην έκθεση και στην σχέση του Εαυτού με τον ΄Αλλον, η οποία καθιστά τον Εαυτό μερικώς «αδιάφανο» προς τον εαυτό του. Θέτοντας ως συνθήκη έναν ηθικά υπεύθυνο εκπαιδευτικό αναζητείται η γενίκευση της Στρατηγικής Ενσυναίσθησης σε συγκείμενο ευρύτερο από αυτό της πρωτότυπης δια- τύπωσης: μπορεί να εφαρμοστεί σε συνθήκες μη κοινού τραύματος και αν ναι υπό ποιες προϋποθέσεις; Τι αλλάζει στον τρόπο που αντιλαμβάνεται ο εκπαιδευτικός τους μαθητές του, αν λάβει υπόψιν ένα ευρύτερο σύνολο παραγόντων (στρατηγικούς, συναισθηματικούς και ηθικούς) κατά την εφαρμογή τής εν λόγω παιδαγωγικής; Τα ευρήματα της εργασίας επιβεβαιώνουν και τις δύο υποθέσεις. Η Στρατηγική Ενσυ- ναίθηση είναι ευσπλαχνική ως προς της ομάδα που υπόκειται τον ρατσισμό και στρατηγική προς την άλλη ομάδα, συνυπάρχοντας συμπληρωματικά και αναπόσπαστα η μία με την άλ- λη· αν δεν υπάρχει η ευσπλαχνική συνιστώσα δεν υποκινείται η στρατηγική και αν δεν υπάρχει η στρατηγική δεν επαληθεύεται η ευσπλαχνική ενσυναίσθηση προς την κατα- πιεσμένη ομάδα. Τέλος, η Στρατηγική Ενσυναίσθηση προϋποθέτει έναν ηθικά υπεύθυνο εκπαιδευτικό, ο οποίος υπερνικά την συναισθηματική δυσφορία των ρατσιστικών στάσεων των μαθητών μέσα από την υπομονή, την ταπεινοφροσύνη, τη γενναιοδωρία και την διάθε- ση συγχωρητικότητας που απορρέουν από την ανάληψη της ηθικής ευθύνης του εαυτού του. Συνεπώς, μέσα από το πρίσμα της μπατλερικής ηθικής της ευθύνης, η παιδαγωγική της Στρατηγικής Ενσυναίσθησης μεταμορφώνεται σε ένα πεδίο όπου προσφέρει την ευκαι- ρία σε εκπαιδευτικούς και μαθητές να επαληθεύσουν και να εγκαινιάσουν την ηθική τους υπευθυνότητα, καθιστώντας πιθανόν αποτελεσματικότερη την αντιρατσιστική της δράση.