Η σημασία της συναισθηματικής νοημοσύνης στη διοίκηση στην εποχή της οικονομικής κρίσης
Επιτομή
Η πρώτη μου επαφή με την έννοια της συναισθηματικής νοημοσύνης ήταν το βιβλίο η Τελευταία Διάλεξη του Ράντυ Πάους. Διαβάζοντάς το, κατάλαβα πως πραγματικά οι άνθρωποι δεν ξεχνούν ποτέ πως τους έκανες να αισθανθούν. Με αφορμή το βιβλίο αυτό αλλά και σεμινάρια που παρακολούθησα στα πλαίσια της επαγγελματικής μου ιδιότητας, η επιλογή του θέματος της διατριβής ήταν μονόδρομος.
Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι από τις πιο πολυσυζητημένες έννοιες στη σύγχρονη βιβλιογραφία. Στόχος της εργασίας αυτής είναι όχι μόνο η παρουσίαση της έννοιας αυτής και η σημασία της στο σύγχρονο Management, αλλά η σπουδαιότητα που αποκτά στη σημερινή δύσκολη οικονομική περίοδο που διανύουμε. Αρχικά θα ασχοληθεί με την παρουσίαση των βασικών εννοιών όπως τι είναι η συναισθηματική νοημοσύνη, ποια είναι τα βασικά της στοιχεία, ποιες οι διαφορές από άλλα είδη όπως η κοινωνική νοημοσύνη, ποιες οι διαφορές της ατομικής από την ομαδική συναισθηματική νοημοσύνη κοκ. Θα ασχοληθεί με τις βασικές θεωρίες που έχουν αναπτυχθεί με πιο σημαντική τη θεώρηση του Goleman που πρώτος έθεσε τον όρο της συναισθηματικής νοημοσύνης όπως τον χρησιμοποιούμε σήμερα.
Στη συνέχεια θα παρουσιάσει τη σημασία της ΣΝ στη σημερινή ελληνική επιχείρηση. Είναι η συναισθηματική νοημοσύνη μία παρεξηγημένη έννοια ή πραγματικά βοηθά τις επιχειρήσεις στην διαχείριση των ανθρωπίνων πόρων ? Σημαντικό μέρος της εργασίας θα αποτελέσει η διαπραγμάτευση ερωτημάτων όπως το αν μπορεί η συναισθηματική νοημοσύνη και ο έλεγχος συναισθημάτων, να δώσει απαντήσεις σε ερωτήσεις σε σύγχρονα προβλήματα που απορρέουν από την οικονομική κρίση. Πώς παρακινείς έναν εργαζόμενο όταν τα οικονομικά κίνητρα ή η δυνατότητα επαγγελματικής καταξίωσης έχουν περιοριστεί σημαντικά ? Μπορεί η ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης του ατόμου και της ομάδας να βοηθήσει ?
Στόχος στο τέλος να έχουμε μία ολοκληρωμένη εικόνα της θέσης της συναισθηματικής νοημοσύνης στην επιχείρηση της κρίσης.
Πιο αναλυτικά η εργασία χωρίζεται σε 3 μέρη. Στο πρώτο μέρος παρουσιάζονται έννοιες και όροι από την Βιβλιογραφία. Στο πρώτο κεφάλαιο, παραθέτονται οι ορισμοί τι είναι συναίσθημα και τι είναι νοημοσύνη. Παρουσιάζεται η δομή της νοημοσύνης, καθώς και βασικές προσεγγίσεις της όπως η προσέγγιση του Alfred Binet, η προσέγγιση των 2 παραγόντων αλλά και η θεωρία των πολλαπλών παραγόντων του Haward Gardner. Σύμφωνα με την τελευταία, ο άνθρωπος δεν έχει ένα μόνο είδος νοημοσύνης, αλλά πολλά και διαφορετικά είδη, ενώ το κάθε είδος νοημοσύνης δεν είναι το ίδιο για κάθε άνθρωπο. Διακρίνεται η Γλωσσική, Μαθηματική, Χωροταξική, Μουσική, Κιναισθητική, Αυτογνωστική, Διαπαθητική νοημοσύνη.
Στο τέλος του κεφαλαίου γίνεται ο διαχωρισμός της γνωστικής και συναισθηματικής νοημοσύνης. H διανοητική νοημοσύνη (IQ) και η συναισθηματική νοημοσύνη (EQ) είναι δύο διαστάσεις της ανθρώπινης υπόστασης που συμπληρώνει η μία την άλλη είναι όμως δύο έννοιες που μπορείς εύκολα να διακρίνεις. Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι στην ουσία η ικανότητα του ατόμου να αναγνωρίζει και να κατανοεί τα συναισθήματα τόσο τα δικά του όσο και των άλλων, να τα ελέγχει και να τα χειρίζεται αποτελεσματικά και να δημιουργεί διαρκώς κίνητρα για τον εαυτό του και τους γύρω του. Έννοιες όπως η αυτεπίγνωση, η αυτοπειθαρχία, ο αυτοέλεγχος, τα κίνητρα συμπεριφοράς όπως η δέσμευση και η πρωτοβουλία, η ικανότητα κατανόησης των άλλων (εν συναίσθηση), αλλά και άλλες κοινωνικές δεξιότητες όπως ο χειρισμός διαφωνιών, συνθέτουν τη συναισθηματική νοημοσύνη ενός ατόμου.
Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα βασικά μοντέλα και μέθοδοι μέτρησης της συναισθηματικής νοημοσύνης. Αφού γίνει μία σύντομη ιστορική αναδρομή, σε θεωρητικά μοντέλα όπως το μοντέλο του Mayer & Salovey (Μοντέλο ικανότητας), το μοντέλο Reuven Bar-on (Μοντέλο με πλαίσιο την προσωπικότητα) και το μοντέλο των 15 παραγόντων του Bar-On, η παρουσίαση ολοκληρώνεται με την παρουσίαση του μοντέλου του Goleman (Μοντέλο επίδοσης), που στην ουσία είναι και το πιο διαφημισμένο μοντέλο στη σύγχρονη εποχή. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με παρουσίαση των αντίστοιχων μεθόδων μέτρησης της συναισθηματικής νοημοσύνης.
Στο δεύτερο μέρος της εργασίας, γίνεται μία προσπάθεια παρουσίασης της συναισθηματικής νοημοσύνης στον Ελλαδικό χώρο. Πριν δούμε τη συμβαίνει στη σημερινή εποχή, πηγαίνουμε πίσω στην Αρχαία Ελλάδα και προσπαθούμε να εντοπίσουμε αναφορές στις έννοιες που αναλύθηκαν στο πρώτο μέρος. Βλέπουμε πως αν και δεν υπάρχει ξεκάθαρη αναφορά του όρου «συναισθηματική νοημοσύνη» στη φιλοσοφία του Σωκράτη, του Πλάτωνα, και του Αριστοτέλη, υπάρχουν έντονες οι διαστάσεις τις συναισθηματικής νοημοσύνης που παρουσιάστηκαν στο πρώτο μέρος. Επίσης παρουσιάζονται τα Δελφικά Παραγγέλματα, 147 αποφθέγματα, 2 έως 5 λέξεων, χαραγμένα στον πρόσθιο τοίχο του πρόναου, του Μαντείου των Δελφών. Αρκετά από αυτά («ΣΑΥΤΟΝ ΙΣΘΙ»., να μη χάνουμε τον εαυτό μας, «ΓΝΩΘΙ ΣΑΥΤΟΝ», να γνωρίζουμε τον εαυτό μας (πρώτα), «ΣΕΑΥΤΟΝ ΑΙΔΟΥ» να σεβόμαστε τον εαυτό μας), αφορούν στην αυτογνωσία. Στο παράρτημα Α΄, υπάρχουν αναλυτικά και τα 147 παραγγέλματα και γίνεται μία προσπάθεια κατηγοριοποίησης αυτών στις 5 διαστάσεις της συναισθηματικής νοημοσύνης (αυτογνωσία, αυτοέλεγχος, ενσυναίσθηση, παρακίνηση, κοινωνική δεξιότητα). Το πρώτο κεφάλαιο του Β΄ μέρους ολοκληρώνεται με μία σύντομη αναφορά στο πως οι σύγχρονοι έλληνες επιστήμονες προσεγγίζουν τη ΣΝ.
Στο επόμενο κεφάλαιο, προσπαθούμε να εντοπίσουμε την επίδραση της ΣΝ στην επιχείρηση κυρίως στην Ελληνική. Έτσι αφού εντοπίσουμε βασικές αδυναμίες στους σύγχρονους οργανισμούς και επιχειρήσεις, όπως ο υπερβολικός φόρτος εργασίας, οι μικρές ανταμοιβές που μπορούν να δοθούν σε εργαζόμενους, η έλλειψη ομαδικότητας, κοκ αναλύεται η επίδραση των 5 διαστάσεων της ΣΝ στον εργασιακό χώρο. Συγκεκριμένα βλέπουμε πως η αυτογνωσία, ο αυτοέλεγχος, η παρακίνηση, η ενσυναίσθηση, και οι κοινωνικές δεξιότητες επηρεάζουν την εργασία αλλά πολύ περισσότερο πως η έλλειψη συναισθηματικής νοημοσύνης επηρεάζει τον ανθρώπινο παράγοντα στην εργασία. Εκτός όμως από τον τρόπο που η ΣΝ επηρεάζει τον εργαζόμενο και την εργασία αναλύεται πως η ΣΝ επηρεάζει και την ηγεσία.
Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται προσπάθεια να εντοπιστούν οι συνέπειες της κρίσης στη ζωή μας και πως η ΣΝ συμβάλει στην αντιμετώπιση τους. Οι νέες οικονομικές συνθήκες που έχουν επικρατήσει σε παγκόσμιο επίπεδο και η δεινή θέση στην οποία έχει περιέλθει η χώρα μας λόγω των συνθηκών αυτών και του δημοσιονομικού της αδιεξόδου, έχουν οδηγήσει τα τελευταία χρόνια σε μία πρωτόγνωρη κατάσταση μέσα στην οποία αλλάζουν όχι μόνο οι ανθρώπινες συμπεριφορές αλλά και το συνολικό κοινωνικό, επιχειρησιακό τοπίο. Έχοντας στο μυαλό μας τον βαθμό που η κρίση επηρεάζει την κοινωνικόψυχολογική κατάσταση του υπαλλήλου από τη μια, και από την άλλη το πώς η ΣΝ συντελεί στην αναγνώριση και διαχείριση των συναισθημάτων, είναι φανερό πως η καλλιέργεια της ΣΝ είναι ίσως περισσότερο από ποτέ αναγκαία σήμερα.
Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με ενδεικτικές πρακτικές βελτίωσης της συναισθηματικής νοημοσύνης.
Τέλος ακολουθεί μία μικρή προσπάθεια μελέτης της συμβολής της ΣΝ στην αύξηση της παραγωγικότητας σε ομάδα προώθησης προϊόντων χρηματοπιστωτικού ιδρύματος, σε πραγματικές συνθήκες.
Η εργασία ολοκληρώνεται με τα συμπεράσματα και προτάσεις για περαιτέρω έρευνα και μελέτη.