Διαχείριση φαρμακευτικών αποβλήτων. Διερεύνηση των αντιλήψεων, γνώσεων και στάσεων του κοινού για ασφαλή διάθεση στο περιβάλλον

Abstract

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται συνεχής αύξηση στην χρήση φαρμάκων γεγονός με θετικό αντίκτυπο στην βελτίωση της υγείας των ασθενών και στην αύξηση του προσδόκιμου ζωής των ανθρώπων. Ταυτόχρονα όμως τα φάρμακα μπορούν να προκαλέσουν και ανεπιθύμητες δράσεις με δυσμενείς συνέπειες για τους οργανισμούς και το περιβάλλον, αφού πλέον έχουν εισέλθει στον βιολογικό κύκλο δημιουργώντας σημαντικά προβλήματα ρύπανσης των υδάτων και του εδάφους. Στην Κύπρο μέχρι σήμερα και κατά παράβαση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας δεν εφαρμόζεται καμία συντονισμένη προσπάθεια για διαχείριση των φαρμακευτικών αποβλήτων με αποτέλεσμα οι πολίτες να εφαρμόζουν μη φιλικές προς το περιβάλλον πρακτικές απόρριψης για τα απόβλητα φαρμάκων οικιακού τύπου. Σκοπός Η παρούσα έρευνα στοχεύει στην συλλογή βασικών πληροφοριών που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν για την θέσπιση και λειτουργία ενός αποτελεσματικού συστήματος συλλογής και διαχείρισης των αποβλήτων φαρμάκων που προέρχονται από το κοινό, με απώτερο στόχο τον έλεγχο και την αποτροπή εισόδου των φαρμακευτικών ενώσεων στο περιβάλλον. Στα πλαίσια αυτά ως σκοποί της παρούσας έρευνας καθορίστηκαν: (α) η διερεύνηση μέσω βιβλιογραφικής ανασκόπησης της τρέχουσας κατάστασης γνώσης σχετικά με το πώς οι φαρμακευτικές ουσίες επηρεάζουν το περιβάλλον αλλά και για τις διαδικασίες διαχείρισης που απαιτούνται σήμερα για τα απόβλητα φαρμάκων και (β) η διερεύνηση σε πιλοτική κλίμακα των αντιλήψεων, των γνώσεων και των στάσεων/πρακτικών που εφαρμόζουν οι πολίτες στην Κύπρο αναφορικά με την ασφαλή περιβαλλοντικά διάθεση των αποβλήτων φαρμάκων οικιακού τύπου. Μεθοδολογία Ο μεθοδολογικός σχεδιασμός της ερευνητικής διαδικασίας περιελάμβανε αρχικά την διεξαγωγή βιβλιογραφικής έρευνας για ανασκόπηση του θεωρητικού υποβάθρου και ακολούθως την συλλογή στοιχείων για την διερεύνηση των αντιλήψεων, των γνώσεων και των στάσεων/πρακτικών που εφαρμόζουν οι πολίτες στην Κύπρο αναφορικά με την ασφαλή περιβαλλοντικά διάθεση των αποβλήτων φαρμάκων οικιακού τύπου. Για την συλλογή των δεδομένων διεξήχθη πιλοτική έρευνα με δείγμα 184 συμμετεχόντων. Η συλλογή των στοιχείων πραγματοποιήθηκε με την χρήση ερωτηματολογίου σχεδιασμένου ειδικά για τις ανάγκες της έρευνας. Η στατιστική ανάλυση των δεδομένων έγινε με το λογισμικό πρόγραμμα SPSS (έκδοση 22.0). Εφαρμόστηκαν κατάλληλοι σε κάθε περίπτωση στατιστικοί έλεγχοι για τη διερεύνηση της συσχέτισης μεταξύ των εξεταζόμενων μεταβλητών και των χαρακτηριστικών του δείγματος, αλλά και πιθανής συσχέτισης μεταξύ τους. Το επίπεδο της στατιστικής σημαντικότητας ορίστηκε ίσο με 0,05. Αποτελέσματα Από την στατιστική επεξεργασία των αποτελεσμάτων διαφάνηκε ότι η επίγνωση του προβλήματος της περιβαλλοντικής υποβάθμισης από τα κατάλοιπα φαρμάκων επηρεάζεται από διάφορους δημογραφικούς και κοινωνικούς παράγοντες. Επιπλέον η έρευνα έδειξε ότι εκ μέρους των συμμετεχόντων υπάρχει θετική πρόθεση για συμμετοχή σε περίπτωση 8 εφαρμογής κατάλληλου προγράμματος συλλογής και ασφαλούς διαχείρισης των οικιακών φαρμακευτικών αποβλήτων. Τέλος η πλειοψηφία των ερωτηθέντων ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας και μορφωτικού επιπέδου φαίνεται να συμφωνεί με την άποψη ότι οι επαγγελματίες υγείας μπορούν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην ορθολογική χρήση των φαρμάκων. Συμπεράσματα Η παρούσα διατριβή ανέδειξε το πρόβλημα της ανεξέλεγκτης απόρριψης των φαρμάκων στον τόπο μας. Η ανάγκη εφαρμογής και λειτουργίας ενός προγράμματος συλλογής και ασφαλούς διαχείρισης των ληγμένων και αχρησιμοποίητων φαρμάκων είναι επιβεβλημένη τόσο για σκοπούς προστασίας του περιβάλλοντος όσο και της δημόσιας υγείας. Απαραίτητες προϋποθέσεις για την αντιμετώπιση του προβλήματος είναι η ευαισθητοποίηση των πολιτών μέσω καταλλήλων δράσεων ενημέρωσης και η λήψη προληπτικών μέτρων για την μείωση της παραγωγής φαρμακευτικών αποβλήτων.