Επίδραση της ελληνικής γεωργίας στο φαινόμενο της διάβρωσης των εδαφών

Abstract

Οι λειτουργίες του εδάφους, το καθιστούν ένα πολύτιμο οικολογικό, κοινωνικό και οικονομικό πόρο και εν γένει είναι αυτές που προσδιορίζουν την αναγκαιότητα για διαφύλαξή του. Το βασικό μειονέκτημα του εδάφους, είναι ο αργός μηχανισμός δημιουργίας του, γεγονός που το καθιστά πρακτικά μη ανανεώσιμο πόρο και επομένως συνίσταται ιδιαίτερη προσοχή όσον αφορά στην υποβάθμισή του. Η διάβρωση του εδάφους αποτελεί ένα φυσικό – γεωλογικό φαινόμενο κατά το οποίο λαμβάνει χώρα η απομάκρυνση της επιφανειακής στρώσης της γης και η μεταφορά της σε άλλα σημεία υπό τη δράση του νερού ή του αέρα. Η υποβάθμιση του εδάφους εξαιτίας της διάβρωσης εντείνεται με τις ανθρωπογενείς επιδράσεις μέσω ακατάλληλων εφαρμοζόμενων γεωργικών πρακτικών όπως η υπερεκμετάλλευση των γεωργικών εκτάσεων, ο τρόπος άροσης, ο τρόπος συγκομιδής, η συμπίεση από βαριά μηχανήματα, οι πρακτικές εντατικής μονοκαλλιέργειας, η καθώς και η εντατική χρήση λιπασμάτων και συστημάτων άρδευσης. Η καταγραφή της κατάστασης των διαβρωτικών φαινομένων του εδάφους από ανθρωπογενείς παράγοντες, σε συνδυασμό με τους φυσικούς, στην Ελλάδα και στην Κύπρο αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο γενικά, είναι αναγκαία για τη λήψη κατάλληλων μέτρων αντιμετώπισής τους. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσω της Θεματικής Στρατηγικής για το Έδαφος (Soil Thematic Strategy, COM/2006/231) και της Οδηγίας Πλαίσιο για το Έδαφος (Soil Framework Directive, COM/2006/232)) προωθεί κώδικες ορθής γεωργικής πρακτικής και τεχνολογίες απορρύπανσης και προστασίας των εδαφών. Ο σκοπός της παρούσας διατριβής πλαισιώνεται από τους εξής βασικούς θεματικούς άξονες:  η κατανόηση της οικονομικής, κοινωνικής και οικολογικής σημασίας τους εδάφους,  η παρουσίαση της διαδικασίας διάβρωσης του εδάφους από γεωργικές πρακτικές,  η αποτύπωση της κατάστασης των διαβρωτικών φαινομένων από γεωργικές πρακτικές, στην Ελλάδα, στην Κύπρο και στην Ευρώπη γενικότερα,  η καταγραφή της στρατηγικής για το έδαφος που προωθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσα από κώδικες ορθής γεωργικής και καλλιεργητικής πρακτικής και τεχνολογίες απορρύπανσης και προστασίας εδαφών. Στην Ελλάδα, οι πρακτικές διαχείρισης και διατήρησης των εδαφών είναι αυτές που εντείνουν τα φαινόμενα υδατικής και αιολικής διάβρωσης που οφείλονται στους εξής παράγοντες:  Τις βροχοπτώσεις μικρής συχνότητας και μεγάλης έντασης σε συνδυασμό με το ξηρό κλίμα.  Το γεωμορφολογικό και τοπογραφικό ανάγλυφο των ορεινών ελληνικών εδαφών με τις απότομες κλίσεις που υπάρχουν.  Τα ψαθυρά γεωλογικά υλικά που απαρτίζουν τα περισσότερα ελληνικά εδάφη.  Το χαμηλό ποσοστό οργανικής ουσίας των ελληνικών εδαφών που εντείνει τη διαβρωσιμότητά τους. Ειδικότερα η Ελλάδα στις περισσότερες περιοχές της, έχει ετήσια απώλεια εδάφους μέχρι και 2 t ha-1, ενώ παρουσιάζονται και περιοχές της με ετήσια απώλεια εδάφους πάνω από 10 t ha-1.Οι περιοχές υψηλού κινδύνου διάβρωσης είναι η δυτική Στερεά Ελλάδα, το μεγαλύτερο μέρος της Πελοποννήσου, η ορεινή ζώνη των Ιονίων νήσων, η Κρήτη, τα νησιά του Αιγαίου, η Εύβοια και μέρος της Ηπείρου, Θεσσαλίας και Θράκης.