Μετασχηματισμός ταυτοτήτων ενηλίκων μεταναστών και εκπαίδευση ενηλίκων για ενεργό πολιτειότητα στη χώρα υποδοχής: Μια μελέτη περίπτωσης

Abstract

Στο επίκεντρο της παρούσας διατριβής τίθεται η μελέτη τόσο των προβαλλόμενων ταυτοτήτων των ενήλικων εκπαιδευόμενων μεταναστών/στριών όσο και των μετασχηματισμών που συμβαίνουν σε πτυχές των ταυτοτήτων τους εντός του εκπαιδευτικού τους πλαισίου, ώστε να καταστούν ενεργοί πολίτες. Αν και οι ταυτότητες των εκπαιδευομένων μεταναστών/στριών συνιστούν αντικείμενο ενδιαφέροντος και μελέτης για πολλούς ερευνητές του πεδίου τις τελευταίες δεκαετίες, ωστόσο, δεν έχουν διερευνηθεί επαρκώς οι λεπτές εκείνες διεργασίες που συμβαίνουν στον εκπαιδευτικό τους χώρο και συμβάλλουν στον μετασχηματισμό πτυχών των ταυτοτήτων των εκπαιδευομένων με στόχο την ενεργό πολιτειότητα. Σκοπός είναι να αξιοποιηθούν τα αποτελέσματά της έρευνας στην πράξη για τον προσανατολισμό της εκπαιδευτικής πολιτικής που αφορά στους μεταναστευτικούς πληθυσμούς και την οργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων με στόχο το μετασχηματισμό των εκπαιδευομένων και κατ’ επέκταση των κοινωνιών, ώστε να είναι πιο δίκαιες και δημοκρατικές. Ο σκοπός αυτός συνάδει με το πνεύμα της Κριτικής Θεωρίας, στο πλαίσιο της οποίας εντάσσεται η παρούσα έρευνα, και στηρίζεται στην πεποίθηση ότι η παρούσα έρευνα μπορεί να ανοίξει το δρόμο της αναζήτησης νέων, εναλλακτικών εκπαιδευτικών πρακτικών για την ενδυνάμωση των ενήλικων εκπαιδευόμενων μεταναστών/στριών και την ενίσχυση ταυτοτήτων συμβατών με το πρότυπο του ενεργού πολίτη. Έτσι, διενεργήθηκε μία μελέτη περίπτωσης, μέσα από τη βιογραφική προσέγγιση, στην οποία συμμετείχαν συνολικά οχτώ μετανάστες και μετανάστριες που αφηγήθηκαν τις ζωές τους και τις εκπαιδευτικές τους εμπειρίες στο πλαίσιο βιογραφικών συνεντεύξεων. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στις εκπαιδευτικές τους εμπειρίες στο Σχολείο Αλληλεγγύης Οδυσσέας, το οποίο συνιστά το εκπαιδευτικό πλαίσιο εντός του οποίου μελετήθηκαν οι διαδικασίες ταυτοτικών μετασχηματισμών. Προκειμένου για τη βαθύτερη και πληρέστερη κατανόηση των επιδράσεων από τον εκπαιδευτικό χώρο που πυροδοτούν τις μετασχηματιστικές διαδικασίες, πραγματοποιήθηκαν συμπληρωματικά τέσσερεις ημιδομημένες συνεντεύξεις που αντλήθηκαν από τρεις εκπαιδεύτριες και έναν εκπαιδευτή. Η ανάλυση των δεδομένων πραγματοποιήθηκε σε δύο επίπεδα. Σε ένα πρώτο επίπεδο, υιοθετήθηκε μία πολύ-επίπεδη διαδικασία ανάλυσης που βασίζεται στη θεματική ανάλυση και συνδυάζει στοιχεία από την αφηγηματική ανάλυση (narrative analysis) και τη θεωρία των τριών διλημματικών τοποθετήσεων του Bamberg, ώστε να αναδυθούν οι αφηγηματικά προβαλλόμενες ταυτότητες από τα βιογραφούμενα πρόσωπα. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, η θεματική ανάλυση του βιογραφικού λόγου των εκπαιδευομένων συμμετεχόντων και των εκπαιδευτριών/τών συνδυαστικά επιδίωξε την ανίχνευση και ανάδυση των κύριων γνωρισμάτων του εκπαιδευτικού πλαισίου, εντός του οποίου υποβοηθούνται, ενισχύονται ή αποτρέπονται οι διαδικασίες μετασχηματισμού των ταυτοτήτων των εκπαιδευομένων. Μέσα από την ανάλυση προκύπτει ότι οι μετανάστες/στριες εκπαιδευόμενοι/μενες δομούν δημιουργικά τις ρευστές, υβριδικές μεταναστευτικές ταυτότητές τους ως ταυτότητες αντίστασης. Μέσα από αυτές τις ταυτότητες ανασκευάζουν τις λογικές της αφομοίωσης και των δοτών κατηγοριοποιήσεων και προβάλλουν την ανάγκη τους τόσο για σταθερότητα όσο και για αλλαγή, ώστε να προσαρμοστούν στο νέο κοινωνικό περιβάλλον διατηρώντας ταυτόχρονα τη συνέχεια της βιογραφικής τους συγκρότησης. Η διαπίστωση αυτή συνδέεται με τις εκπαιδευτικές τους ανάγκες, οι οποίες, σε αντίθεση με τα επίσημα κείμενα εκπαιδευτικής πολιτικής που συνήθως τις παρουσιάζουν ως ενιαίες, σταθερές κι αμετάβλητες, φαίνεται ότι είναι επίσης ρευστές και διαρκώς εξελισσόμενες. Όλα αυτά υποδεικνύουν την ανάγκη για διαμόρφωση ευέλικτων εκπαιδευτικών προγραμμάτων, που προσιδιάζουν στον τύπο των «Τρίτων Χώρων» μάθησης, όπου ακολουθούνται εκπαιδευτικές πρακτικές συνεπείς προς τις αρχές της απελευθερωτικής, μαθητοκεντρικής εκπαίδευσης και όπου προωθείται η συλλογική δράση των εκπαιδευομένων και υποβοηθείται η γεφύρωση με την ευρύτερη τοπική κοινωνία με όρους ενεργούς πολιτειότητας.