Η μεταμυθική μέθοδος του Κυριακού Χαραλαμπίδη

Abstract

Η παρούσα διατριβή μελετά την πρόσληψη του αρχαιοελληνικού μύθου στην ποίηση του Ελληνοκύπριου ποιητή Κυριάκου Χαραλαμπίδη (1940-), ενός κατεξοχήν poeta doctus. Ο Χαραλαμπίδης αντιλαμβάνεται τη διακειμενικότητα, θεμελιώδες και σταθερό γνώρισμα της ποιητικής του δημιουργίας, ως ποιητική συντυχία ή κοινωνία, συγκυριακή συνάντηση ή επικοινωνία, και ως ένα ποιητικό δοκίμιν, ποιητικό αγώνα ή αναμέτρηση, με προγενέστερους και σύγχρονους του ποιητές. Το ποιητικό του έργο, προϋποθέτει έναν lector doctus, έναν λόγιο αναγνώστη, ισότιμο του λόγιου ποιητή, με τον οποίο διαλέγεται συχνά στην ποίηση του. Η πορεία του Χαραλαμπίδη μπορεί να χωριστεί σε δύο περιόδους, την πρώιμη και την όψιμη, η καθεμιά από τις οποίες περιλαμβάνει δυο χρονολογικούς κύκλους. Ο μύθος βρίσκεται στον πυρήνα της ποιητικής του δημιουργίας σε όλες τις φάσεις της. Ο Χαραλαμπίδης σταδιακά τελειοποιεί μια ιδιαίτερη μέθοδο χειρισμού των μυθικών αρχετύπων, μορφών και αφηγήσεων με μια εκλεκτιστική θεωρητική προοπτική. Η διατριβή αποκαλεί τη μέθοδο του μεταμυθική μέθοδο και το ποιητικό της αποτέλεσμα μετάμυθο. Σε ποιήματα της πρώιμης περιόδου ανιχνεύονται στοιχεία μεταμυθικής πραγμάτευσης, αλλά η μέθοδος φτάνει στο απόγειο της στην όψιμη περίοδο. Ο μεταμύθος του Χαραλαμπίδη είναι μια πρωτότυπη μυθολογική κατασκευή, που ανατρέπει τις υφιστάμενες αφηγήσεις και συνθέτει κανούριες μεταμυθικές εκδοχές και αφηγήματα. Οι τεχνικές που επιστρατεύει ο Χαραλαμπίδης για την κατασκευή του μεταμύθου του αποκαλούνται στη διατριβή μεταμυθικά σχήματα. Αντανακλώντας τον ευφάνταστο τρόπο με τον οποίο η μέθοδος χρησιμοποιεί τον παραδοσιακό μύθο., το σημασιολογικό πεδίο του "μετα" εκτείνεται από την οφθαλμοφανή χρονική χροιά σε περισσότερο σύνθετες εννοιολογικές αποχρώσεις, όπως την (ανα)στοχαστική, την αναθεωρητική, την υπερβατική και την αυτοαναφορική. Τα κύρια χαρακτηριστικά του μεταμύθου του Χαραλαμπίδη είναι η εκφραστική (μετα)πλαστικότητα, η θεατρικότητα, η εικαστικότητα, η μουσικότητα, η επικαιροποίηση του μύθου και ο συγκρητισμός. Η μεταμυθική μέθοδος παρουσιάζει αναλογίες με τη μοντερνιστική "μυθική" μέθοδο, την οποία χρησιμοποίησαν ο Καβάφης, ο Σεφέρης και ο Ρίτσος και συνδέεται επίσης με την προγενέστερη "μεθιστορική" μέθοδο του ίδιου του Χαραλαμπίδη. Η μεταμυθική μέθοδος διαφέρει όμως τόσο απο τη "μυθική" όσο και και από τη "μεθιστορική", εφόσον υποβάλλει τον μύθο σε φιλοσοφικό και μεταγνωστικό έλεγχο, που οδηγεί στη σύνθεση ανακαινιστικών εκδοχών, οι οποίες αμφισβητούν, μεταπλάθουν, υπερβάινουν ή αναιρούν τις παραδοσιακές μυθικές εκδοχές. Τα μεταμυθικά ποιήματα συσπειρώνονται, προϊόντος του χρόνου, γύρω από συγκεκριμένα θέματα και μυθικές ή μυθοποιημένες μορφές, όπως η Αφροδίτη, η Ελένη, ο Μέγας Αλέξανδρος, ο Οδυσσέας, η Πηνελόπη, η Σαπφώ, κλπ., σχηματίζοντας μεταμυθικούς κύκλους ποιημάτων, που μαρτυρούν τη σταδιακή ωρίμανση της μεταμυθικής μεθόδου. Η διατριβή μελετά τους μεταμυθκούς κύκλους του Αλεξάνδρου, του ζεύγους Οδυσσέα-Πηνελόπης και της Σαπφώς στους οποίους οι μεταμυθικές μορφές του Χαραλαμπίδη ανάγονται σε οχήματα στοχαστικού προβληματισμού για την ταραχώδη πορεία του ελληνισμού - της γενέτειρας Κύπρου, φυσικά, συμπεριλαμβανομένης - αλλά και για τα ανθρώπινα πάθη, τις έμφυλες σχέσεις, το αίτημα για ελευθερία, την ίδια τη φύση και τη λειτουργια της ποιητικής τέχνης.