Ο Μύθος της Ελένης όπως παρουσιάζεται μέσα από την Αρχαία και τη Νέα Ελληνική Λογοτεχνία
Abstract
Στόχος της παρούσας διατριβής είναι να μελετηθεί ο τρόπος παρουσίασης της μορφής και του μύθου της Ωραίας Ελένης τόσο στην αρχαία όσο και στη νεότερη λογοτεχνία, με ιδιαίτερη έμφαση στις μεταμορφώσεις της ηρωίδας και του μυθολογικού υλικού από τον Όμηρο και τον Στησίχορο στον Ευριπίδη, τον Σεφέρη και τον Ρίτσο. Χρήσιμα μεθοδολογικά εργαλεία που αξιοποιήθηκαν για την επίτευξη των στόχων της μελέτης είναι οι θεωρίες της πρόληψης και της διακειμενικότητας με σκοπό να διερευνηθούν οι σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσα στα υπό εξέταση κείμενα. Ένας ακόμη στόχος είναι να απαντηθεί το πώς παρουσιάζεται η Ελένη μέσα από τα κείμενα της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας και της Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας. Από τα πιο ενδιαφέροντα ερευνητικά ερωτήματα υπήρξε η μελέτη του τρόπου με τον οποίο οι νεότεροι ποιητές αντιμετωπίζουν και εμπνέονται από τα κείμενα της αρχαιότητας υπό το πρίσμα της θεωρίας της πρόσληψης. Η μυθολογία γενικά προβάλλει την Ελένη σαν ένα πρότυπο ομορφιάς που στάθηκε αίτιο ενός δεκάχρονου πολέμου και οδήγησε στον αφανισμό πλήθους ανδρών και μεγάλων ηρώων. Στον Όμηρο η Ελένη δεν αποτελεί στόχο κατάκρισης ή αποδοκιμασίας , μολονότι φαίνεται καθαρά και στα δύο έπη ότι ο πόλεμος έγινε εξαιτίας της. Θα λέγαμε, ότι η ομηρική Ελένη ασκεί έντονα η ίδια την αυτοκριτική της. Στη μεταγενέστερη λυρική ποίηση δημιουργείται η εικόνα μιας επιπόλαιης γυναίκας που δε δίστασε να προδώσει τον άνδρα της και να οδηγήσει σε πόλεμο δύο λαούς. Αντίθετα, ο Ευριπίδης παρουσιάζει μια τελείως διαφορετική εικόνα της Ελένης και αποκαθιστά το όνομα και τη φήμη της μέσα από την ομώνυμη τραγωδία του, τονίζοντας πως θα ήταν παράλογο να ευθύνεται μια γυναίκα για έναν τόσο μεγάλο πόλεμο. Από την αρχαία γραμματεία δε θα μπορούσε να λείπει ο αρχαίος ποιητής Στησίχορος, ο οποίος είναι ο πρώτος που έδωσε τη διαφορετική εκδοχή του μύθου της Ελένης που υιοθέτησαν οι κατοπινοί δημιουργοί μεταξύ των οποίων βρίσκεται και ο Ευριπίδης. Στην νεότερη λογοτεχνία ο Γιώργος Σεφέρης εμπνέεται από τον μύθο για να μεταφέρει ένα πάντα επίκαιρο δίδαγμα. Ο μύθος είναι το μέσο που χρησιμοποιεί για να δώσει υπόσταση στη διαχρονική αλήθεια της ματαιότητας και της φρίκης του πολέμου. Κλείνοντας, η Ελένη του Γιάννη Ρίτσου είναι μια ηλικιωμένη γυναίκα που αναπολεί το ένδοξο παρελθόν της. Αντιμετωπίζεται πολύ ανθρώπινα και δε μοιάζει καθόλου με τη μυθική. Παρόλα αυτά και ο Ρίτσος μέσα από το ποίημά του μεταφέρει το μήνυμα της ματαιότητας του πολέμου.