Διεκδίκηση-Επαναπατρισμός αρχαιοτήτων και εθνική ταυτήτα: η περίπτωση των Benin Bronzes

Abstract

Η καταστροφή μνημείων και έργων τέχνης ή η αρπαγή τους και η μεταφορά τους έξω από τη χώρα όπου βρίσκονται κατά τη διάρκεια πολεμικών επιχειρήσεων ή ξένης κατοχής, έχει αποτελέσει κοινή πρακτική στην ιστορία της ανθρωπότητας. Αντίθετα, η φροντίδα για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών από καταστροφή, φθορά ή λεηλασία, που μπορεί να υποστούν σε καιρό πολέμου, δεν εκτείνεται σε βάθος χρόνου. Για τους νικητές το «δικαίωμα στα λάφυρα» αποτελεί μέρος της ιδεολογίας του πολέμου. Αναπότρεπτη συνέπεια της άσκησης του «δικαιώματος» αυτού είναι η λαφυραγώγηση και συχνά η καταστροφή των μνημείων, του αντιπάλου, εφόσον μάλιστα αποτελούν εθνικά ή πολιτιστικά σύμβολα. Τα παραδείγματα από όλες τις ιστορικές περιόδους είναι αναρίθμητα (Κόνσολα, 1995 σελ.39). Ο όρος «πολιτιστική κληρονομιά» σημαίνει κάτι που διαφυλάσσεται με προσοχή και αγάπη για να παραδοθεί στις επόμενες γενιές. Παρόλα αυτά δεν είναι εφικτό να διαφυλαχτούν όλα τα αντικείμενα της πολιτιστικής κληρονομιάς μιας ομάδας ανθρώπων ή μιας χώρας.

Τα σύγχρονα δίκαια χαρακτηρίζονται από την τάση αυστηροποίησης του νομικού τους πλαισίου με σκοπό την προστασία των πολιτιστικών αγαθών. Κατά τους δύο τελευταίους αιώνες η αποικιοκρατία, οι πολεμικές συρράξεις, η βιομηχανοποίηση, ο εκμοντερνισμός, οι οικιστικές παρεμβάσεις κ.α έχουν προκαλέσει παγκοσμίως την καταστροφή ή την απώλεια μεγάλου μέρους πολιτιστικών αγαθών, οδηγώντας με τον τρόπο αυτό σε απώλεια, κατά σημαντικό ποσοστό, της πολιτιστικής ταυτότητας μεγάλων πληθυσμιακών ομάδων. Η διαπίστωση του φαινομένου αυτού είναι που έχει δημιουργήσει μια διάθεση για αναγέννηση της πολιτιστικής παράδοσης, που αφενός συνεισφέρει στην αναγέννηση της υπερηφάνειας ενός λαού και στην ανανέωση της δημιουργικότητας του και αφετέρου, αποτελεί συνεχή πηγή έμπνευσης. Αντικείμενο μελέτης της παρούσας εργασίας αποτελεί η σύνδεση της έννοιας της εθνικής ταυτότητας και του ζητήματος επαναπατρισμού πολιτιστικών αγαθών και ειδικότερα των αρχαιοτήτων. Γίνεται επίσης αναφορά στον ρόλο που διαδραμάτισαν τα μουσεία και οι μουσειακές συλλογές κατά τον 18ο και 19ο αιώνα. Η εργασία εστιάζει στην υπόθεση των Χάλκινων του Benin τα οποία αφαιρέθηκαν από τo Βασίλειο του Benin κατά την διάρκεια μιας αιματηρής επιδρομής το 1897 από βρετανικά στρατεύματα, και σήμερα διακοσμούν τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου. Καταγράφονται τόσο οι απόψεις που υποστηρίζουν τον επαναπατρισμό των Χάλκινων του Benin καθώς και ενέργειες που γίνονται προς αυτή την κατεύθυνση, όσο και οι απόψεις των Οικουμενικών μουσείων οι οποίες έλαβαν και επίσημη μορφή μέσω της «Διακήρυξης για την σημασία και την αξία των Οικουμενικών μουσείων».