Εννοιολογήσεις και πρακτικές του ενεργοποιημένου και συμμετοχικού θεατή στο σύγχρονο θέατρο

Abstract

Η παρούσα Μεταπτυχιακή Διατριβή (Μ.Δ.) εκπονήθηκε στο τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Ανοιχτού Πανεπιστημίου Κύπρου, υπό την επίβλεψη της καθηγήτριας κας Μαρίας Κονομή. Στην μελέτη αυτή διερευνήθηκαν οι εννοιολογήσεις και οι πρακτικές του ενεργοποιημένου και συμμετοχικού θεατή στο σύγχρονο θέατρο με βάση τις προτάσεις σημαντικών σκηνοθετών του μοντέρνου, του μεταπολεμικού και του σύγχρονου θέατρου, καλύπτοντας μια μεγάλη περίοδο του εικοστού αιώνα –από την εποχή του Μπρεχτ και του Αρτώ– έως και την πρόσφατη πανδημική περίοδο στον εικοστό πρώτο αιώνα. Η εργασία αποτελείται από τρία κεφάλαια. Στο πρώτο, γίνεται μια ανασκόπηση ως προς τις εννοιολογήσεις του όρου “ενεργοποιημένος θεατής” όπως δόθηκαν από σκηνοθέτες όπως οι: Αρτώ, Μπρεχτ, Γκροτόφσκι, Μπρουκ και Μποάλ. Η ανάλυση επικεντρώθηκε γύρω από τους άξονες του χώρου, του κειμένου, της σκηνογραφίας και της σχέσης ηθοποιού-θεατή, με τους οποίους πειραματίστηκε ο εκάστοτε δημιουργός. Ενδεικτικά αναλύονται και ορισμένες παραστάσεις, όπου εφαρμόστηκαν οι παραπάνω θεωρήσεις. Στο δεύτερο κεφάλαιο, η έρευνά μας εστιάζεται στο θέατρο της Εμβύθισης, στο Διαδραστικό και το Διαμεσικό θέατρο, κάνοντας μία απόπειρα να σκιαγραφηθεί η σχέση θεάτρου και τεχνολογίας στην προ-Covid εποχή, αλλά και συνακόλουθα το πως επηρεάζεται η σχέση της θέασης. Οι παραστάσεις που επιλέχθηκαν κάνουν εκτεταμένη χρήση τεχνολογικών μέσων, στηρίζονται σε αυτά ή/και έχουν ως θέμα τους την τεχνολογική ανάπτυξη. Στο τελευταίο κεφάλαιο, έγινε απόπειρα να καταγραφούν οι πρώτες καλλιτεχνικές αντιδράσεις μέσα στις συνθήκες της πανδημίας του Covid-19 και το πως οι καλλιτέχνες προσπάθησαν να προσεγγίσουν το κοινό, είτε με τα νέα υγειονομικά πρωτόκολλα είτε εξ αποστάσεως. Στο κεφάλαιο αυτό αξιοποιήθηκαν τα πορίσματα της πρωτογενούς μου έρευνας, μέρος της οποίας περιλαμβάνεται και στο Παράρτημα. Για το σκοπό της συγκεκριμένης διερεύνησης αναλύθηκε η παράσταση του D. Verhoeven You are here, όπως αυτή πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι του 2020 με τα τότε ισχύοντα μέτρα πρόληψης, ενώ πραγματοποιήθηκαν συνεντεύξεις με τις σκηνοθέτιδες Ε. Βογιατζάκη και Ε. Παπακωνσταντίνου και μία δειγματοληπτική ποσοτική έρευνα στο κοινό της παράστασης Traces of Antigone, τον Οκτώβρη του 2021 με στόχο να σκιαγραφηθεί ο θεατής της νέας αυτής μορφής θεάτρου. Τέλος, στο Παράρτημα παρατίθενται οι απομαγνητοφωνημένες συνεντεύξεις, το ερωτηματολόγιο που μοιράστηκε στους θεατές και τα διαγράμματα ποσοστώσεων από τα δεδομένα της έρευνας.