Βιοηθικά ζητήματα στη συγχρονία μιας πανδημίας: Ο Covid-19 και η τρέχουσα δεοντολογία.
Abstract
Η Ηθική είναι ένα σύνολο κανόνων και αξιών που επιβάλλει η κοινωνία και με τους οποίους ορίζεται τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται να πράξουμε, αλλά και τι οφείλουμε να κάνουμε στις σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους, τη φύση και τα ζώα. Στα ηθικά διλήμματα, δεν είναι αρκετή η λήψη μιας ηθικής απόφασης αλλά είναι απαραίτητη και η ηθική αιτιολόγηση. Η αιτιολόγηση αυτή, δίνει την δυνατότητα ύπαρξης στοχασμού και ηθικής αντιμετώπισης των γεγονότων που αντιμετωπίζουμε.
Η βιοηθική αποτελεί τον σημαντικότερο κλάδο της εφαρμοσμένης ηθικής και ασχολείται με τα ηθικά προβλήματα και διλήμματα που προκύπτουν από την ιλιγγιώδη ανάπτυξη των βιοεπιστημών και της βιοτεχνολογίας. Εξετάζει τα ζητήματα που προκύπτουν με βάση οικουμενικές αξίες, σέβεται την ελευθερία της έρευνας, συνυπολογίζει όλα τα επιστημονικά δεδομένα με γνώμονα το καλό του ανθρώπου και στήνει γέφυρες ανάμεσα στη θεωρία και την πράξη, όπως είναι η δικαιοσύνη και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η Βιοηθική εν τέλη, σχετίζετε με το πως μπορούμε να φέρουμε σε ισορροπία τα οφέλη αλλά και τα ρίσκα στην προσπάθεια διαμόρφωσης μιας κοινωνικής και πολιτικής ηθικής.
Το κύριο έργο της βιοηθικής είναι η επίλυση βιοηθικών προβλημάτων μέσα από την ηθική φιλοσοφία, με μεθόδους και εργαλεία όπως η κριτική συλλογιστική, η λογική επιχειρηματολογία η εννοιολογική ανάλυση αλλά και οι ηθικές αρχές. Για να είναι όμως χρήσιμες οι ηθικές αρχές, θα πρέπει να ερμηνεύονται, αλλά και να συμπληρώνονται με συγκεκριμένες λεπτομέρειες και να εξισορροπούνται με άλλες ηθικές ανησυχίες. Τόσο στην καθημερινή ζωή όσο και στη βιοηθική, οι ηθικές αρχές είναι απαραίτητες για τη λήψη ηθικών αποφάσεων και βοηθούν στην καθοδήγηση των πράξεων μας και ενημερώνουν τις κρίσεις μας για το σωστό και το λάθος, το καλό και το κακό.
Η βιοηθική είναι ένας τομέας με παγκόσμιες διαστάσεις που γίνεται ολοένα και πιο σημαντικός καθώς ζητήματα επιστημονικής και τεχνολογικής ανάπτυξης επηρεάζουν την καθημερινότητα μας. Ενώ αρχικά η βιοηθική στη γέννηση της αφορούσε κυρίως το καθήκον του γιατρού προς τους ασθενείς και τη σχέση γιατρού-ασθενούς, στη σημερινή πραγματικότητα, τα πλείστα βιοηθικά ζητήματα, αποτελούν βασικά ζητήματα ευρύτερης δημόσιας και πολιτικής διαμάχης.
Η βιοηθική παίρνει ολοένα και περισσότερο παγκόσμιο χαρακτήρα. Ένα παράδειγμα παγκόσμιου βιοηθικού προβλήματος είναι η πανδημία του Covid-19.
Διαφαίνεται ότι τα ηθικά ζητήματα που αντιμετωπίζουμε κυρίως στην υγειονομική περίθαλψη, τη δικαιοσύνη και τα ανθρώπινα δικαιώματα εκτείνονται πέρα από τα εθνικά σύνορα κάθε κράτους και έχουν παγκόσμια και διαπολιτισμική εμβέλεια. Μερικά από αυτά τα ζητήματα που σχετίζονται άμεσα και με την πανδημία του κορονοϊού, αφορούν τις ομάδες ευάλωτων ατόμων, την ισότητα στην υγεία, τα προγράμματα εμβολιασμού, την ψυχική υγεία, την ελευθερία των ατόμων και πολλά άλλα. Ο χώρος της βιοηθικής έχει επεκταθεί και οι εκφραστές της προέρχονται από έναν πολύ ευρύ τομέα. Η διαδικασία λήψης βιοηθικών αποφάσεων και αντιμετώπισης βιοηθικών ζητημάτων έχει αλλάξει.
Η έμφαση στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια είναι τόσο σημαντική ώστε αρκετοί μελετητές τη χαρακτηρίζουν ως «η αρχή διαμόρφωσης» της παγκόσμιας βιοηθικής. Η Οικουμενική Διακήρυξη του 2005 για τη Βιοηθική και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, διατυπώνει ένα σύνολο κανόνων για την καθοδήγηση της βιοϊατρικής πρακτικής, και αποδίδει την πρώτη θέση στην αρχή του σεβασμού της «ανθρώπινης αξιοπρέπειας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών»
Το ξέσπασμα της πανδημίας του κορονοϊού και οι επιπτώσεις που έχει σε κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό και πολιτιστικό επίπεδο, δημιούργησε μια τεράστια κρίση, από την οποία διαφαίνεται πολύ δύσκολο να ξεφύγουν οι κοινωνίες. Η πανδημία του κορονοϊού και οι συνεχιζόμενες εξελίξεις, διαδραματίζονται με ραγδαίους ρυθμούς και προκαλούν μεγάλες αναταραχές και τεράστιες συνέπειες σε υγειονομικό, οικονομικό, κοινωνικό και εκπαιδευτικό επίπεδο. Η πανδημία έχει πάρει παγκόσμια διάσταση με εξάπλωση σε σχεδόν παγκόσμια κλίμακα. Αυτό είναι και επί της ουσίας το πρώτο πραγματικά παγκόσμιο βιοηθικό ζήτημα τον τελευταίο αιώνα το οποίο επηρεάζει άμεσα τις ζωές και τις επιλογές των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Επομένως, η κρίση του κορονοϊού αποτελεί ένα ιστορικό, παγκόσμιο ορόσημο.
Η Βιοηθική, έρχεται αντιμέτωπη με πληθώρα προκλήσεων και διλημμάτων σχετικά με την πανδημία του κορονοϊού που διανύουμε.
Από την αρχή της πανδημίας μέχρι και σήμερα, έχουν τεθεί σε ισχύει μια σειρά μέτρων πρόληψης και περιορισμού της διασποράς του κορονοϊού. Αυτά τα μέτρα πολλές φορές έρχονται σε αντιπαράθεση με βιοηθικές αρχές και προκαλούν αντιδράσεις.
Σε επιστημονικό επίπεδο, η βιοηθική διάσταση της πανδημίας, βγαίνει στην επιφάνεια μαζί με μια σειρά από κρίσιμα ηθικά διλήμματα: Θα θυσιάσουμε τους γηραιότερους για χάρη της οικονομίας; Ποια είναι τα αξιακά κριτήρια στα οποία πρέπει να τεθούν οι προτεραιότητες του κράτους; Ποιος θα αποφασίζει σχετικά με το ποιοι θα εισαχθούν και θα καταλάβουν μια θέση στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας, και ποιοι όχι;
Η πανδημία του Covid-19 εγείρει μια σειρά από βιοηθικά ζητήματα όπως για παράδειγμα η επίδειξη ψηφιακού πιστοποιητικού, η έκδοση «πράσινου διαβατηρίου», η ώθηση και εξαναγκασμός για εμβολιασμό, η υποχρέωση σε εμβολιασμό, ο περιορισμός των ελευθεριών των ατόμων, η παντελής απουσία ενημερωμένης συγκατάθεσης, η παραβίαση προσωπικών δεδομένων, κ.α.
Οι τεράστιες και πολύπλοκες επιπτώσεις της πανδημίας, του τεράστιου απολογισμού των νεκρών ανά το παγκόσμιο, της οικονομικής κατάρρευσης, της διακοπής της εφοδιαστικής αλυσίδας, των χαμένων ετών εκπαίδευσης και της συλλογικής αποξένωσης της αναγκαστικής απομόνωσης, οδήγησαν σε σοβαρότατες συνέπειες και μάλιστα οι περισσότερες θα γίνονται πλήρως εμφανείς σταδιακά, για μεγάλο χρονικό διάστημα.