Ο μύθος του Κύκλωπα Πολύφημου από την προϊστορική εποχή και την ΙΕ παράδοση έως την παγίωση του ομηρικού αρχετύπου

Abstract

O μύθος του Κύκλωπα Πολύφημου, με την αξιοθαύμαστη αντοχή στον χρόνο και την εξαιρετική διασπορά στον χώρο, οπωσδήποτε θέτει σοβαρή υποψηφιότητα να είναι ένας απ’ αυτούς τους παγκόσμιους μύθους που ξεκίνησαν σε μια απροσδιόριστη αλλά πρώιμη φάση της ανθρώπινης ιστορίας και διαμορφώθηκε δυναμικά κατά τη συνεχή μετάδοσή του από τον έναν πολιτισμό στον άλλον. Ένας μύθος που ενδέχεται να ξεκινά από τον προϊστορικό Master of Animals, να περνά στο βαβυλωνιακό έπος του Gilgamesh και τη μάχη του ήρωα με το τέρας Huwawa, και μετά στους Αριμασπούς και τις Καυκάσιες ιστορίες του Uryzmaeg όπου ο ήρωας με εξυπνάδα ξεγελά τον μονόφθαλμο γίγαντα και τον τυφλώνει μ’ έναν πυρσό. Παράλληλα, δεκάδες παραλλαγές αυτού του ομηρικού επεισοδίου έχουν καταγραφεί από προφορικές μαρτυρίες σε διάφορα μέρη του κόσμου φαινομενικά άσχετα μεταξύ τους. Έτσι, η συνάντηση του Οδυσσέα με τον Πολύφημο αποδείχτηκε από πολύ νωρίς μια εξαιρετικά επιδραστική και πρόσφορη για συγκριτική εξέταση ιστορία που προσέλκυσε το ενδιαφέρον πολλών μελετητών. Στο πλαίσιο αυτό, η παρούσα μεταπτυχιακή διατριβή επιχειρεί να αναδείξει την πρόσληψη και τον σταδιακό μετασχηματισμό ενός μύθου που σηματοδοτεί χαρακτηριστικά την επαφή ανάμεσα στους πολιτισμούς. Βασικός στόχος είναι να διερευνηθεί αν ο μύθος του Κύκλωπα Πολύφημου, όπως αρχικά παραδόθηκε από τον Όμηρο, εντάσσεται σε κάποιο κοινό μυθολογικό και ποιητικό υπόβαθρο τόσο της προϊστορικής κοινωνίας όσο και του αφηγηματικού υλικού των ΙΕ και μη ΙΕ παραδόσεων. Συζήτηση θα γίνει και για τη σχέση του ομηρικού επεισοδίου με τις μεταγενέστερες προφορικές αφηγήσεις, όχι για να δοθεί μια οριστική απάντηση αλλά για να φανεί ότι οι ερμηνευτικές θέσεις που κυριάρχησαν κατά τη διάρκεια του προηγούμενου αιώνα έχουν αρχίσει τώρα να αμφισβητούνται. Η διατριβή φιλοδοξεί να καταδείξει ότι ο Όμηρος ναι μεν αξιοποίησε προγενέστερο μυθολογικό υλικό, αλλά το ανασχημάτισε και το προσάρμοσε σύμφωνα με τη δική του αντίληψη, για να αναδείξει τον Πολύφημο σε μια λογοτεχνική persona που εκφράζει την αναμέτρηση ανάμεσα σε οποιοδήποτε θεμελιώδες αξιακό δίπολο μιας κοινωνίας. Κάνοντας αυτό ο Όμηρος δημιούργησε μια ιστορία που δεν έχει εφάμιλλο σε πρωτοτυπία.