Προσδιορισμός του βαθμού απόδοσης των στρατηγικών μελετών εκτίμησης επιπτώσεων στο περιβάλλον στην Κύπρο
Abstract
Στόχος της μεταπτυχιακής διατριβής είναι να προσδιοριστεί ο βαθμός απόδοσης των Στρατηγικών Μελετών Εκτίμησης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ), και κατά πόσο η ενσωμάτωση των όρων των γνωματεύσεων που εκδόθηκαν από την περιβαλλοντική αρχή έχουν ως αποτέλεσμα την ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής διάστασης στα σχέδια / προγράμματα για μια πιο πράσινη διαχείριση των σχεδίων που εκπονήθηκαν. Οι ΣΜΠΕ είναι ένα πολυεργαλείο για την περιβαλλοντική, κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη μιας περιοχής με την ορθή χωροθέτηση ζωνών (βιομηχανικών, οικιστικών, προστασίας ειδών και οικοτόπων) λειτουργώντας ως ομπρέλα για την μετέπειτα αδειοδότηση έργων. Χρησιμοποιείται από το Κράτος για να παρθούν πολιτικές αποφάσεις για την ανάπτυξη μιας περιοχής ή για την προώθηση κάποιου σχεδίου που αφορά το σύνολο του πληθυσμού ή μια ομάδα πολιτών με σκοπό την πιο ολοκληρωμένη διαχείριση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε ήταν βιβλιογραφική, με στοχευόμενα ερωτηματολόγια που στάληκαν στα μέλη της Επιτροπή Εκτίμησης Στρατηγικών Μελετών, στους αξιολογητές των ΣΜΠΕ αλλά και στους μελετητές που εκπονούν ΣΜΠΕ με στόχο να συλλεχθούν πληροφορίες σχετικά με τις διαδικασίες που ακολουθούνται αλλά και με κάποιες εισηγήσεις ως προς τον τρόπο διενέργειας αυτού του θεσμού. Επίσης έχουν συλλεχθεί στοιχεία από το Τμήμα Περιβάλλοντος και ειδικά από τον Κλάδο Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων όπου χειρίζεται τις ΣΜΠΕ από πλευράς της Περιβαλλοντικής Αρχής. Ταυτόχρονα έγινε μια ανάλυση SWOT όπου αναλύθηκαν οι δυνατότητες, αδυναμίες, ευκαιρίες και απειλές για την διαδικασία του θεσμού των ΣΜΠΕ στην Κύπρο.
Μελετήθηκε ο λόγος για την σημαντικότητα της εκπόνησης περιβαλλοντικών μελετών για σχέδια/προγράμματα στην Κύπρο, τι έχει γίνει από την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ μέχρι σήμερα και έγινε σύγκριση των διαδικασιών της Κύπρου με άλλες χώρες. Επιπρόσθετα πως η υφιστάμενη νομοθεσία βοηθάει να παρθούν σωστές αποφάσεις για την μείωση των επιπτώσεων στο περιβάλλον από τα διάφορα σχέδια, πώς παρακολουθούνται οι όροι της γνωμάτευσης που εκδόθηκε σύμφωνα με την νομοθεσία για κάθε ομάδα σχεδίων. Αν υπάρχει και ποια είναι η ασφαλιστική δικλείδα μεταξύ της απόφασης και της παρακολούθησης των όρων της γνωμάτευσης και τι μπορεί να γίνει από πλευράς των αρμόδιων αρχών ώστε με την βοήθεια της τεχνολογίας, του διαδικτύου και των διαφόρων προγραμμάτων που υπάρχουν στην αγορά να μπορούν τα αρμόδια τμήματα να είναι πιο αποτελεσματικά στην παρακολούθηση και αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων που θα προκύψουν από την υλοποίηση των στρατηγικών σχεδίων.
Υπάρχει μεγάλη ανάγκη από πλευράς κράτους να αναγνωρίζει τις περιβαλλοντικές, κοινωνικές, και οικονομικές πτυχές και παραμέτρους από την εφαρμογή ενός σχεδίου. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα από τον μη-περιβαλλοντικό προγραμματισμό των πολεοδομικών ζωνών και τις υποχρεώσεις που προκύπτουν για αποζημιώσεις, μετακινήσεις κλπ λόγω της μη εκπόνησης στρατηγικής μελέτης ή της μη τήρησης των περιβαλλοντικών όρων που εκδόθηκαν.
Τα αποτελέσματα της έρευνας που έγινε με την αποστολή των ερωτηματολογίων διαφάνηκε ότι οι μελετητές χρειάζεται να έχουν κάποιο καθοδηγητικό γενικό οδηγό όπου θα το χρησιμοποιούν για την ετοιμασία μιας ΣΜΠΕ σύμφωνα με τις απαιτήσεις της Ευρωπαϊκής Οδηγίας και της εκάστοτε νομοθεσίας. Λόγω έλλειψης αυτού του οδηγού σχεδόν όλες οι μελέτες εξετάζονται πέραν της μιας φοράς στην επιτροπή αξιολόγησης με αποτέλεσμα να ζητούνται συμπληρωματικά στοιχεία για την εξέταση του θέματος και την καθυστέρηση στην έκδοση της γνωμάτευσης από την περιβαλλοντική αρχή.
Επίσης διαφάνηκε ότι και η Περιβαλλοντική Αρχή χρειάζεται ένα οδηγό βαθμολόγησης των ΣΜΠΕ που θα χρησιμοποιείται από τα μέλη της επιτροπής και θα εξετάζεται η επάρκεια της μελέτης. Με την βαθμολόγηση αυτή θα μπορεί ανά πάσα στιγμή για το κάθε σχέδιο/πρόγραμμα να γνωρίζει η αρμόδια αρχή, το κοινό και η περιβαλλοντική αρχή την ποιότητα της μελέτης που κατατέθηκε και αν εξετάστηκαν σε όλα τα στάδια της μελέτης οι απαιτήσεις της νομοθεσίας.
Στα πλαίσια της παρούσας διατριβής έχουν ετοιμαστεί και οι δύο κατευθυντήριοι οδηγοί που αναφέρονται πιο πάνω οι οποίοι μπορούν να βοηθήσουν στην απλούστευση της διαδικασίας της ετοιμασίας και αξιολόγησης των Στρατηγικών περιβαλλοντικών μελετών στην Κύπρο.