Λόγοι περί παρακμής: Για μια καλλιτεχνική μετουσίωση του ψυχιατρικού στη λογοτεχνία

Abstract

Η παρούσα μεταπτυχιακή διατριβή εστιάζει στη συνεξέταση των λογοτεχνικών προϊόντων της «παρακμής» και των επιστημολογικών προσεγγίσεων του τέλους του 19ου αιώνα, αποσκοπώντας στην ανάδειξη των τρόπων μετάπλασης και καλλιτεχνικής μετουσίωσης αφενός καίριων θέσεων των «νευροεπιστημών» της εποχής και αφετέρου πολυειδών διαδικασιών που εκτυλίσσονται στις βαθύτερες ζώνες της ανθρώπινης συνείδησης. Μέσω της αξιοποίησης ενός ευρέος κειμενικού σώματος από το πεδίο της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, συναρτήσει των διδαγμάτων της φιλοσοφίας και της μεθοδολογίας της ψυχιατρικής, πραγματοποιήθηκε μία συγκριτική προσέγγιση και παρουσίαση επιμέρους εκλεκτικών συγγενειών ανάμεσα στα λογοτεχνικά παράγωγα της «παρακμής», ανεξαρτήτως του τόπου ή της περιόδου συγγραφής τους, υπό το πρίσμα μίας ανάγνωσης με κέντρο τον ψυχιατρικό λόγο. Η προσέγγιση που ακολουθείται δεν κρίνεται αμιγώς ενδολογοτεχνική αλλά, αντλώντας εκ παραλλήλου από τα πεδία της φιλοσοφίας της επιστήμης, της ψυχιατρικής, της ψυχανάλυσης και της ανθρωπολογίας, κατέστη εφικτή η παρακολούθηση όλων εκείνων των αναδυόμενων από τη νεωτερική εμπειρία του τέλους του αιώνα λογοτεχνικών προϊόντων. Ο διώνυμος χαρακτήρας της λογοτεχνίας του «fin de siècle» τόσο στη δυτική Ευρώπη όσο και στην Ελλάδα της δεκαετίας του 1920 αποκωδικοποιείται και σχηματοποιείται βάσει της ανίχνευσης μία σειράς συγγενών σχέσεων ανάμεσα στη λογοτεχνία και την ψυχιατρική. Ο κόσμος του αισθητού διαπλέκεται με τη διανόηση, η ετερογένεια ψυχής και σώματος διαρθρώνεται μέσω μίας υπαινικτικής σημειολογίας και η ύπαρξη ψυχιατρικής ορολογίας σε άμεσο συσχετισμό με την κεκαλυμμένη αποτύπωση νοσηρών καταστάσεων του ανθρώπινου ψυχισμού –στα πλαίσια της παθολογίας του εγκεφάλου– προκρίνουν μέσω εκ του σύνεγγυς αναγνώσεων το χαρακτηρισμό των λογοτεχνικών παραγώγων της «παρακμής» ως συνδρομικής λογοτεχνίας του παραλόγου, της απελπισίας και του θανάτου. Η μελέτη της διαπλοκής της λογοτεχνίας με την ψυχιατρική και τις απαρχές της, η εκούσια ή ακούσια –και έντεχνη τότε– διολίσθηση ποικίλων όρων και αρχών από τη μία επιστήμη στην άλλη λειτουργεί εν τέλει ως δείκτης του milieu της εποχής, η εξέταση του οποίου συμβάλλει στην αποσαφήνιση τόσο μίας κατά πολλούς «εκπεπτωκυίας» λογοτεχνίας όσο και στην αποκάλυψη των διασυνδέσεων της με το συμβολισμό και αργότερα το μοντερνισμό.