Ευριπίδη Ελένη - Offenbach La Belle Helene. Ο μύθος της ωραίας Ελένης και η πρόσληψη του

Abstract

Στόχος της παρούσας διατριβής είναι να διερευνήσει την πρόσληψη του μύθου της Ωραίας Ελένης σε δύο μεμακρυσμένα μεταξύ τους χρονικά και ειδολογικά κείμενα, την Ἑλένη του Ευριπίδη και την Ωραία Ελένη (La Belle Hélène) του Jacques Offenbach, με θεωρητικό γνώμονα την Αισθητική της Πρόσληψης του H.R. Jauss, και λαμβάνοντας υπόψη κομβικούς σταθμούς στη γενικότερη ιστορική πρόσληψη του μύθου. Η προσέγγιση των έργων διαρθρώνεται σε τέσσερις ερευνητικούς άξονες, οι οποίοι αντιστοιχούν στα τέσσερα μεθοδολογικά εργαλεία και έννοιες κλειδιά του Γερμανού θεωρητικού: Ορίζοντας Προσδοκιών, Αισθητική Αξία, Κοινωνική λειτουργία του έργου και Αισθητική Απόλαυση μέσω της Αισθητικής Ταύτισης. Της εξέτασης των έργων προηγείται η παρουσίαση του θεωρητικού πλαισίου αναφοράς, η προσληπτική διαδρομή του μύθου της Ωραίας Ελένης στην ομηρική και μεθομηρική παράδοση, καθώς και μία σύντομη αναφορά στους δημιουργούς των δυο έργων και την εποχή τους. Η διατριβή εστιάζει κατ’ αρχάς στην ανασύνθεση του Ορίζοντα Προσδοκιών του αρχικού τους κοινού. Εξετάζει την Αισθητική Απόκλιση των έργων από τις απαιτήσεις του κοινού τότε και σήμερα, καθώς επίσης το πώς η απόκλιση αυτή επιδρά στον προσδιορισμό της Αισθητικής τους Αξίας. Το λογοτεχνικό/θεατρικό κείμενο ως αισθητική εμπειρία βιωμένη μέσω της Αισθητικής Ταύτισης με την ηρωίδα και τους λοιπούς χαρακτήρες, διερευνάται στην υποδοχή των έργων, αλλά και σήμερα, μέσα από το μοντέλο των πέντε αισθητικών τροπικοτήτων ταύτισης της Θεωρίας της Πρόσληψης (Συμμετοχική, Αγαστική, Συμπαθητική, Καθαρσιακή, Ειρωνική). Καταδεικνύεται πως, αν και τα δύο έργα αμφισβητήθηκαν στην εποχή τους, για διαφορετικούς λόγους το καθένα, στις μέρες μας ανήκουν πλέον αμφότερα στη χορεία των έργων υψηλής τέχνης και αισθητικής αξίας. Η κοινωνική επίδρασή τους, για μεν την Ἑλένη δεν ήταν καταλυτική, ήταν ωστόσο ανιχνεύσιμη μέσα στο μεταβατικό, πολιτικά και πνευματικά, κλίμα που διαμορφώνεται στο τέλος του πέμπτου αιώνα π.Χ.· για δε την Ωραία Ελένη (La Belle Hélène), σηματοδοτεί την κορυφαία στιγμή μιας περιόδου κατά την οποία το έργο του συνθέτη αναμορφώνει τον μουσικοθεατρικό και πολιτιστικό χάρτη της γαλλικής πρωτεύουσας εντός της Δεύτερης Γαλλικής Αυτοκρατορίας. Η αισθητική απόλαυση που το κοινό της Ελένης γεύεται στην τραγική και την κωμική της πραγμάτευση, εγείρεται μέσω της ταύτισης με την ηρωίδα, η οποία σε κάθε έργο αναπτύσσεται διαφορετικά, με βάση την απόσταση θεατή–ήρωα που το κείμενο επιτρέπει. Διαπιστώνουμε πως η ταύτιση αυτή δεν είναι μονοδιάστατη, συγκροτείται με την σύμπραξη περισσοτέρων της μιας αισθητικών τροπικοτήτων, γεγονός το οποίο εμπλουτίζει την αισθητική εμπειρία του θεατή/αναγνώστη τους.