Η συμβολή του Ν. Δούκα (1760-1845) στο γλωσσικό ζήτημα και η επιρροή του στην ελληνική εκπαίδευση.
Επιτομή
Ἡ διατριβή αὐτή ξεκίνησε μέ τήν φιλοδοξία νά προσφέρει τό δικό της μικρό λιθαράκι, ὄχι τόσο στό σύνολο τοῦ ἔργου τοῦ Νεοφύτου Δούκα, ἀλλά σέ ὅ,τι ἔχει σχέση μέ τήν γλώσσα τοῦ Ἠπειρώτη λογίου, ἡ ὁποία ἀποτέλεσε τόν μοχλό καί τό μέσον του στήν ἀνόρθωση τῆς παιδείας τοῦ ἑλληνόφωνου καί ἑλληνίζοντος τότε κόσμου. Τό ἔργο αὐτό λοιπόν, τό ὁποῖο ἀρχίζει ἀπό τά τέλη τοῦ 18ου αἰώνα μέχρι καί τό 1845, ἔτος τοῦ θανάτου του, εἶναι τεράστιο, καί ἀπό ποσοτική ἄποψη, πολλῶ δέ μᾶλλον ἀπό ποιοτική. Ὁ Ἠπειρώτης λόγιος εἶχε ἀναπτύξει πολύπλευρη ἐκπαιδευτική καί ἐκδοτική δραστηριότητα, στήν ἀρχή στήν Εὐρώπη καί ὕστερα στό ἑλλαδικό βασίλειο. Εἶναι ἀξιοσημείωτο ὅτι τό συγγραφικό ἔργο τοῦ Δούκα ξεπερνᾶ σέ ὄγκο τό ἔργο κάθε ἄλλου λογίου της ἐποχῆς, καθώς τά συγγράμματά του ξεπερνοῦν τούς 70 τόμους! Ἕνας ἀπό τούς κύριους στόχους αὐτῆς τῆς διατριβῆς εἶναι νά γίνει δυνατή ἡ οὐσιαστική προβολή τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ ἔργου τοῦ Νεοφύτου Δούκα, κυρίως ὑπό τό πρίσμα τῆς γλώσσας τοῦ λογίου. Σύν τοῖς ἀλλοις θά παρουσιασθεῖ ἡ στάση του στό λεγόμενο γλωσσικό ζήτημα. Αὐτό θά ἐπιτευχθεῖ μέσα ἀπό τά κείμενά του καί θά καταδειχθεῖ ἡ προσωπικότητά του στίς πραγματικές της διαστάσεις, ἡ ὁποία, ἄς σημειωθεῖ, ὅτι εἶναι ἀρκετά παρεξηγημένη μέχρι σήμερα.
Ἔτσι λοιπόν δέν ἐπιδιώκεται ἁπλῶς ἡ παρουσίαση τῆς προσωπογραφίας τοῦ Νεοφύτου Δούκα, τοῦ βασικότερου ἴσως ἐκπροσώπου τῆς λόγιας παράδοσης στόν Νεοελληνικό Διαφωτισμό, μετά τόν Εὐγένιο Βούλγαρι, ἀλλά ἀναδεικνύονται καί ὅλες ἐκεῖνες οἱ πλευρές τοῦ ἀρχαϊστικοῦ κινήματος οἱ ὁποῖες εἶναι ἀρκετά παραγνωρισμένες ἀπό τήν ἱστορία τῆς παιδείας. Ἀξίζει νά σημειωθεῖ ὅτι τό τμῆμα τῆς λογιωσύνης τοῦ νεοελληνικοῦ Διαφωτισμοῦ πού ἐπεδίωξε τόν ἀρχαϊστικό προσανατολισμό τῆς παιδείας, ἀποτέλεσε μοχλό (μαζί μέ τούς ἐκφραστές τῆς λαϊκῆς γλώσσας) γιά τήν ἀναγέννηση τῶν γραμμάτων στόν ἑλληνικό χῶρο. Ὁ Δοῦκας ἀναμφισβήτητα ὑπῆρξε ἕνας ἀπό τούς σημαντικότερους λογίους καί δασκάλους τῆς ἐποχῆς του, πού συνέβαλαν μέ τό ἔργο τους ἀρχικά στήν πνευματική καλλιέργεια τῶν ὑποδούλων Ρωμηῶν καί στήν συνέχεια, μετά τήν Ἐπανάσταση τοῦ 1821, στήν προετοιμασία γιά πολιτική ἀποκατάσταση.
Στίς σελίδες πού ἀκολουθοῦν θά ἀναδειχθοῦν καί κάποιες ἐπιμέρους ἐκπαιδευτικές δραστηριότητες τοῦ Ἠπειρώτη λογίου γιά νά καταδειχθεῖ τό μέγεθος τῆς διαφωτιστικῆς του προσφορᾶς στήν παιδεία τοῦ Γένους, ἡ ὁποία μᾶς εἶναι ἀρκετά ἄγνωστη σήμερα.