Τα μνημειακά ελαιόδεντρα. Η προστασία και ανάδειξή τους

Abstract

Η ιστορία της ελιάς, της καλλιέργειας και των προϊόντων της είναι μακραίωνη. Κάποιες ελιές έχουν επιβιώσει χιλιετηρίδες και η ιστορία τους ανάγεται στην αρχαιότητα. Σε πολλές περιπτώσεις η ιστορία τους μάλιστα σχετίζεται με τη μυθολογία και τη θρησκεία. Η ελιά συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με τη λαϊκή παράδοση, την καθημερινή ζωή των ανθρώπων, τα ήθη και τα έθιμα. Σε πολλές περιπτώσεις αποτελεί πηγή έμπνευσης για τους καλλιτέχνες. Στην Ελλάδα μεγάλες εκτάσεις ελαιόδεντρων απαντώνται στην Πελοπόννησο, την Κρήτη, την Εύβοια, τη Χίο, το Πήλιο και την Αττική. Από την αρχαιότητα τα ελαιόδεντρα αποτελούσαν μέσο κάλυψης διάφορων αναγκών των ανθρώπων. Παρά το πέρασμα του χρόνου και των ανθρώπινων παρεμβάσεων, πολλά ελαιόδεντρα κατάφεραν να επιβιώσουν. Πρόκειται για τα λεγόμενα μνημειακά ελαιόδεντρα, τα οποία διακρίνονται για την ογκώδη επιφάνειά τους, τις σπηλαιώσεις και το ανάγλυφο του κορμού τους, καθώς επίσης και τη σύνδεσή τους με την ιστορία, τις παραδόσεις, τα ήθη και έθιμα της περιοχής στην οποία βρίσκονται. Στη χώρα μας τα μνημειακά ελαιόδεντρα προστατεύονται με Ν.Δ. του 1971. Με την προβολή, την ανάδειξη και την προστασία τους ασχολούνται διάφοροι δημόσιοι ή ιδιωτικοί οργανισμοί. Σημαντικό ρόλο προς αυτή την κατεύθυνση διαδραματίζουν οι τοπικές κοινότητες με τις παραδόσεις τους, καθώς επίσης και οι ίδιοι οι πολίτες. Πολλοί από αυτούς γνωρίζουν την ύπαρξη των μνημειακών ελαιόδεντρων στην περιοχή τους και αντιλαμβάνονται τη σημασία τους, οπότε προσπαθούν να έχουν ενεργό ρόλο στην ανάδειξη και την προστασία τους. Παράλληλα για την αξιοποίηση των μνημειακών ελαιόδεντρων είναι σημαντική η υλοποίηση κάποιων στόχων σε κοινωνικό, περιβαλλοντικό αλλά και σε οικονομικό επίπεδο. Η παρούσα διατριβή διερευνά και περιγράφει τα ιδιαίτερα μορφολογικά χαρακτηριστικά όπως το σχήμα, το μέγεθος, το ξύλο, τις σπηλαιώσεις και την ηλικία, καθώς επίσης και τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά όπως ιστορικά ή θρησκευτικά γεγονότα, μύθοι και παραδόσεις που καθορίζουν ένα ελαιόδεντρο και το χαρακτηρίζουν ως μνημειακό. Επίσης μελετά την επίδραση της ελιάς, του κορμού και του καρπού στη λογοτεχνία, τις εικαστικές τέχνες και τη μουσική. Τα μεθοδολογικά εργαλεία της διερευνητικής και περιγραφικής έρευνας που χρησιμοποιούνται προσδοκούν να σκιαγραφήσουν την κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα και στο εξωτερικό σχετικά με τα μνημειακά ελαιόδεντρα. Τέλος, παρουσιάζεται η αντίληψη που έχουν οι πολίτες για τα μνημειακά ελαιόδεντρα στις περιοχές μελέτης και προτείνονται στόχοι και δράσεις για την καλύτερη προβολή και ανάδειξή τους.