Ο ευριπίδειος λόγος καθίσταται δαμόκλειος σπάθη στην υπεράσπιση του φεμινισμού από τη νεωτερική γραφίδα

Abstract

Η παρούσα μεταπτυχιακή διατριβή με θέμα "Ο Ευρυπίδειος λόγος καθίσταται δαμόκλειος σπάθη στην υπεράσπιση του φεμινισμού από τη νεωτερική γραφίδα" επικεντρώνεται στη μελέτη της θέσης της γυναίκας, όπως διαθλάται στην τραγωδία Μήδεια του Ευριπίδη, καθώς και στα όμώνυμα έργα των Σενέκα, Ζακ Ανούιγ και Πιέρ Πάολο Παζολίνι, τα οποία χρησιμοποιούν το ευριπίδειο έργο ως βασικό διακείμενο. Πρωταρχικός σκοπός της ανάλυσης των παραπάνω έργων είναι η ανάδειξη ορισμένων βασικών διαστάσεων του γυναικείου ζητήματος, όπως είναι η γυναικεία καταπίεση, η έλλειψη προνομίων, η άνιση μεταχείριση της γυναίκας σε σχέση με τον άντρα στις πατριαρχικές κοινωνίες, η γυναικεία επαναστατικότητα και η πρόσληψη της απο τις κοινωνίες αυτές, καθώς όμως και η διαχείριση της μητρότητας αλλά και της παιδοκτονίας από τους συγγραφείς διαθλά όψεις του ιστορικοκοινωνικού πλαισίου της εποχής συγγραφής των έργων. Ο Ευριπίδης, το 431 π. Χ., στο πλαίσιο μιας δημοκρατικά θεσμοθετημένης θεατρικής διαδικασίας, δίνει φωνή στη γυναικεία διαμαρτυρία και τα γυναικεία αιτήματα και παρουσιάζει την απόλυτη και ακραία δυκαικεία εκδίκηση ενώπιον ενός κοινού, που ουσιαστικά αντιπροσωπεύει την αθηναϊκή κοινωνία του πέμπτου αιώνα π. Χ. και τις κυρίαρχες πατριαρχικές δομές της. Ο ομότεχνος του, ο Σενέκας, συγγραφέας των αυτοκρατορικών ρωμαϊκών χρόνων του πρώτου μ. Χ. αιώνα, περιορίζει σημαντικά το μέγεθος της γυναικείας διαμαρτυρίας, επιτρέποντας της να εκφραστεί μόνο εντός μιας αιδιαίτερης συνθήκης, η οποία δεν αφορά στο σύνολο των γυναικών, όπως προβάλλεται στο ευριπίδειο πρότυπο. Εδώ πρόκειται για την περίπτωση μιας γυναίκας, υπερβαλλόντως φιλόδοξης και αιμοβόρας, διψασμένης για εξουσία, η οποία εκδικείται θανάσιμα, όταν προδίδεται. Η επανεγγραφή του μύθου στον εικοστό αιώνα, των αιώνα του φεμινιστικού κινήματος και των γυναικείων διεκδικήσεων, εξετάζεται μέσα από το αμώνυμο θεατρικό έργο του Γάλλου Ανούιγ, καθώς την κινηματογραφική ταινία του Ιταλού Παζολίνι. Σε καθένα απο τα δυο έργα αποτυπώνεται ο κυρίαρχος φιλοσοφικός στοχαμσός που διατρέχει την εποχή της συγγραφής τους, ως απόρροια κρίσιμων ιστορικών γεγονότων του 20ου αιώνα. Ο Ανούιγ γράφει το έργο υο 1946 αμέσως μετά τον Δεύτερο Παγόσμιο Πόλεμο. Η δική του Μήδεια θέτει ως ύψιστο αγαθό την ελευθερία, είναι απόλυτη στις θέσεις της και προτιμά τον θάνατο από κάθε είδους συμβιβασμό. Παράλληλα, ο Ανούιγ κατακρίνει την ανδροκρατούμενη κοινωνία, η οποία αποστερεί από τη γυναίκα την περίοπτη θέση που της αξίζει, σύμφωνα με τη σημαντικότατη συνεισφορά της. Ο Παζολίνι στην ομώνυμη ταινία του (1969) εστιάζει κυρίως στον ρόλο της γυναίακς-μητέρας, ενώ παράλληλα αποδίδει στον άντρα την ευθύνη για τη δημιουργία ενός διεφθαρμένου πολιτισμού, ο οποίος οδηγείται στην αυτοκαταστροφή του, επειδή δεν δέχεται το διαφορετικό. Η γυναίκα αναδεικνύεται, εν τέλει, ως μόνη δύναμη από την οποία μπορεί να προέλθει η αναγέννηση του Δυτικού κόσμου μετά την βέβαιη καταστροφή του. Όπως προκύπτει από τη μελέτη όλων των παραπάνω, ο ευριπίδειος λόγος καθίσταται "δαμόκλειος σπάθη" στη νεωτερική γραφίδα, με την έννοια ότι είναι προκλητικά πιο πρωτοπόρος, ακραίος και ανατρεπτικός, ιδεολογικά και καλλιτεχνικά, που σχεδόν υπονομεύει κάθε είδους νεωτερικές αναγνώσεις.