Ρύθμιση της μείωσης της κατανάλωσης των λεπτών πλαστικών σακούλων μεταφοράς στην Κύπρο

Abstract

Οι λεπτές πλαστικές σακούλες μεταφοράς (ΛΠΣΜ), τύπου «φανέλας» (T-shirt) ή «γιλέκο» (vest) όπως είναι γνωστές, αποτελούν το πλέον δημοφιλές μέσο μεταφοράς προϊόντων στο σπίτι από τα σημεία πώλησης τους (ταμεία των υπεραγορών και άλλων καταστημάτων). Η εμπορική τους επιτυχία βασίζεται κυρίως στα κατασκευαστικά τους χαρακτηριστικά όπως είναι το χαμηλό τους βάρος, η υψηλή αντοχή που παρουσιάζουν και η αδιαπερατότητά τους, αλλά και στην υγιεινή μεταφορά τροφίμων που προσφέρουν – κυρίως λόγο της μίας χρήσης τους – και στο χαμηλό κόστος παραγωγής τους που οδηγεί στη δωρεάν διάθεσή τους ή στην πολύ χαμηλή χρέωσή τους. Παρόλη τη δημοτικότητά τους, ωστόσο, οι ΛΠΣΜ έχουν δεχθεί την τελευταία 20ετία ένα σοβαρό πλήγμα περιορισμού της κατανάλωσής τους λόγω των αρνητικών επιπτώσεών που παρουσιάζουν στο περιβάλλον. Οι επιπτώσεις αυτές οφείλονται κυρίως στην ανεξέλεγκτη απόρριψή τους (littering) η οποία σε συνδυασμό με την ανθεκτικότητά τους στη φθορά, την πολυετή διαδικασία αποδόμησής τους και το αεροδυναμικό σχήμα τους το οποίο τους επιτρέπει να ταξιδεύουν μέσω του αέρα και των νερών χιλιόμετρα μακριά από το σημείο απόρριψής τους, αποτελούν τους κυριότερους λόγους επιδείνωσης του περιβαλλοντικού τους αντίκτυπου. Σε παγκόσμιο επίπεδο παρουσιάζεται μια συνεχώς αυξανόμενη τάση απαγόρευσής τους ή περιορισμού της διάθεσής τους μέσω φορολογικών ή άλλων χρεώσεων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση λαμβάνοντας υπόψη μεταξύ άλλων και τη διασυνοριακότητα του θέματος, δημοσίευσε εντός του 2015 σχετική Οδηγία (2015/720/ΕΚ) μέσω της οποίας τα κράτη μέλη υποχρεούνται να λάβουν μέτρα μείωσης της κατανάλωσης της ΛΠΣΜ και να ενημερώνουν την ΕΕ για την απόδοση των μέτρων αυτών σε ετήσια βάση. Σκοπός της παρούσας διατριβής είναι να εισηγηθεί το καταλληλότερο μέτρο με το οποίο η Κύπρος θα μπορούσε να εναρμονιστεί με την εν λόγω Οδηγία ενώ παράλληλα να ικανοποιήσει στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό τις ανησυχίες των διάφορων εμπλεκόμενων φορέων. Ειδικότερα, η διατριβή κατέγραψε τη διεθνή πρακτική που ακολουθείται για τη μείωση της κατανάλωσης των ΠΣΜ και τον βαθμό απόδοσής τους, συνέλλεξε δεδομένα για την υφιστάμενη κατάσταση στη Κύπρο μέσω των οποίων εκτίμησε την ετήσια κατά κεφαλή κατανάλωση, κατέγραψε την αντίδραση του κύπριου καταναλωτή στο μέτρο της χρέωσης που εφαρμόζει συγκεκριμένη υπεραγορά στην Κύπρο, κατέληξε στο συμπέρασμα για το καλύτερο μέτρο για την περίπτωση της Κύπρου και εκτέλεσε SWOT ανάλυση στο τελικό συμπέρασμα προκειμένου να διαφανούν οι δράσεις που θα πρέπει να ληφθούν ώστε το μέτρο να εφαρμοστεί αποτελεσματικά. ii Η καταγραφή της διεθνούς πρακτικής έγινε κυρίως μέσα από βιβλιογραφική ανασκόπηση, ενώ η συλλογή δεδομένων για την κατάσταση στη Κύπρο έγινε μέσω προσωπικών συνεντεύξεων, τηλεφωνικών συνομιλιών και ηλεκτρονικής αλληλογραφίας με τους εμπλεκόμενους φορείς και τις αρμόδιες δημόσιες αρχές. Η καταγραφή της αντίδρασης του αγοραστικού κοινού στο μέτρο της χρέωσης που εφαρμόζεται από συγκεκριμένη υπεραγορά της Κύπρου έγινε με επιτόπου επισκέψεις σε υποκαταστήματα της υπεραγοράς όπου μέσω παρατήρησης καταγράφηκαν οι περιπτώσεις χρήσης των διαφόρων μέσων μεταφοράς. Μέσα από την βιβλιογραφική ανασκόπηση διαφάνηκε ότι η διεθνής πρακτική κινείται κυρίως μεταξύ της απαγόρευσης των ΠΣΜ και της επιβολής ελάχιστης τιμής χρέωσης. Τα ποσοστά απόδοσης των μέτρων αυτών κυμαίνονται μεταξύ 50-90% αλλά προϋποθέτουν ενημέρωση του καταναλωτή και των εμπλεκόμενων επιχειρήσεων και έλεγχο και παρακολούθηση της εφαρμογής της αντίστοιχης νομοθεσίας. Η συλλογή δεδομένων για την υφιστάμενη κατάσταση στην Κύπρο αποδείχθηκε δύσκολο εγχείρημα λόγω της δυναμικής που παρουσιάζει η αγορά στο αριθμό των προμηθευτών και στο μερίδιο της αγοράς που κατέχουν. Ωστόσο, με βάση συγκεκριμένες παραδοχές και αξιολογήσεις εκτιμήθηκε ότι το 2015 η κατανάλωση ΛΠΣΜ ανά άτομο κυμαινόταν μεταξύ 104-234, δηλαδή μέσου όρου 169 ΛΠΣΜ ανά άτομο. Προκειμένου η Κύπρος να επιτύχει τον προτεινόμενο στόχο της Οδηγίας μέχρι το 2019 θα πρέπει να πετύχει ποσοστά μείωσης μεταξύ 14-62% από την κατανάλωση του 2015 ή 47% από τον μέσο όρο. Η μείωση αυτή εκτιμήθηκε ότι θα επηρεάσει αρνητικά την εργασία τουλάχιστον 100 ατόμων. Προκειμένου να εξομαλυνθούν οι επιπτώσεις στην αγορά από την εναρμόνιση με την Οδηγία και στη βάση των πληροφοριών που συλλέχθηκαν, η παρούσα διατριβή καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το καλύτερο μέτρο για την περίπτωση της Κύπρου αποτελεί η εφαρμογή του μέτρου της ελάχιστης χρέωσης σε όλα τα είδη μέσων μεταφοράς που θα μπορούσαν να διατίθενται στα ταμεία. Προς τούτο παραθέτει προσχέδιο σχετικής νομοθεσίας. Στην εν λόγω εισήγηση εκπονήθηκε SWOT ανάλυση μέσω της οποίας διαφάνηκαν οι αδυναμίες και απειλές με την πλέον υπερισχύουσα βαρύτητα και δόθηκαν εισηγήσεις αντιμετώπισής τους. Τέλος και με βάση τα αποτελέσματα και συμπεράσματα που καταγράφηκαν γίνονται εισηγήσεις για περαιτέρω έρευνα.