Σωματικότητα και επιθυμία στους Εμπόρους των Εθνών του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Ο διάλογος με τους Πατέρες

Abstract

Στην παρούσα διπλωματική διατριβή επιχειρείται η μελέτη του μυθιστορήματος Έμποροι των Εθνών του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, στον άξονα της ερωτικής επιθυμίας που διέπει τη σωματικότητα των ηρώων και της διαπλοκής της με τη θρησκευτικότητα. Σε σχέση με την πραγμάτευση της σωματικότητας στο μυθιστόρημα, αξιοποιούνται κριτικά σύγχρονες θεωρίες διατυπωμένες στο πλαίσιο της φεμινιστικής κριτικής σε συνδυασμό με τη βιοπολιτική θεωρία του Michel Foucault, που από κοινού συγκλίνουν στη θεώρηση του σώματος ως τόπου κοινωνικών προσδοκιών. Για την μελέτη της επιθυμίας των μυθιστορηματικών προσώπων συνεξετάζεται κριτικά ο θεωρητικός λόγος του Michel Foucault περί σεξουαλικότητας με τον λόγο της λακανικής ψυχανάλυσης και της ψυχαναλυτικής σκέψης της Julia Kristeva. Με τον τρόπο αυτό, ερμηνεύεται η χαρτογράφηση του πάθους από τον Παπαδιαμάντη ως κατάφαση της σωματικότητας της ηρωίδας του, η οποία εντέλει διά της ομολογίας της ακυρώνει την παντοδυναμία του ιερέα εξομολόγου της, καθώς και των εξουσιαστικών σχέσεων που αυτός εκπροσωπεί. Παράλληλα, διερευνάται η επίδραση των Πατερικών Κειμένων του Ιωάννη Χρυσοστόμου και του Μεγάλου Βασιλείου στην παπαδιαμαντική αποτύπωση της σωματικότητας, που συνδέεται με την κατανόηση του εαυτού διά του ἐπιθυμεῖν. Σε δεύτερο χρόνο, εξετάζεται ο διάλογος της εξιδανικευμένης σωματικότητας που απαντά κατά κόρον στον Παπαδιαμάντη ως απότοκο της πατερικής του παιδείας, με την «κανονικοποίηση» που υφίσταται το σώμα από το εξουσιαστικό πλαίσιο εντός του οποίου κινείται. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη διά της ομολογίας εκπεφρασμένη επιθυμία της ηρωίδας, η οποία έρχεται αντιμέτωπη τόσο με τα στερεότυπα για το φύλο της όσο και με τα κανονιστικά πρότυπα για τη συζυγική πίστη. Τέλος, επιχειρείται η ανάδειξη του διαλόγου ανάμεσα στην αξίωση για ενάρετο βίο, όπως την προσλαμβάνει ο Παπαδιαμάντης από τη διδασκαλία των δύο Πατέρων, με τη σωματική επιθυμία των ηρώων του. Απότοκο του διάλογου που διενεργείται, με τους όρους της ετερογλωσσίας του Bakhtin, ανάμεσα στην πατερική και στην παπαδιαμαντική αποτύπωση των σωματικών παθών, είναι ότι παρά την απειλή των σαρκικών παθών επί του ψυχικού κάλλους και τη συνεπακόλουθη ηθική παρέκκλιση, η σωματικότητα και η επιθυμία αποτελούν δίοδο επικοινωνίας του ανθρώπου με το υπερβατικό.