Ανάπτυξη μεθόδου αξιολόγησης για την εμπειρία χρήστη (UX) σε MOOC (Massive Open Online Courses) μαθησιακά περιβάλλοντα

Abstract

Από το 2008 που έγινε η πρώτη πειραματική εφαρμογή των ΜοοCs σαν ένα φαινόμενο διαδικτυακής μάθησης έχει περάσει σχεδόν μια δεκαετία. Παρουσίασαν μια τεράστια άνθηση κερδίζοντας την προσοχή όλων εκείνων που εμπλέκονταν με τη μαθησιακή εξέλιξη. Εκπαιδευτικοί αλλά και διεθνή Πανεπιστημιακά Ιδρύματα, μαθητές/ σπουδαστές αλλά και τοπικά/ παγκόσμια μέσα μαζικής ενημέρωσης εστίασαν το ενδιαφέρον τους σε αυτά. Τεράστια τα οφέλη, αλλά και οι προκλήσεις που δημιουργούνται από την εφαρμογή τους. Τα χαρακτηριστικά των ΜOOCs είναι τόσο ελκυστικά όσο και απειλητικά. Η θελκτικότητά τους έγκειται στη δωρεάν κόστους, free μαζί με υψηλού επιπέδου γνώσης. Αναδύεται μια αίσθηση δημοκρατικής και ελεύθερης πρόσβασης στην εκπαίδευση που δε περιορίζεται στους λίγους, στους προνομιούχους. Είναι όμως ανεπιφύλακτη η χρήση τους; Είναι όλα όπως απλά περιγράφονται μέσα από την ονοματολογική τους ταυτότητα; Ακαδημαϊκοί ανησυχούν ότι σύντομα τα ΜOOCs θα αντικαταστήσουν τα παραδοσιακά ιδρύματα και θα εξαλείψουν την παραδοσιακή, πρόσωπο κατά πρόσωπο επικοινωνία που αναπτύσσεται μεταξύ εκπαιδευτή και εκπαιδευομένου. Όταν ένας καθηγητής μπορεί να έχει 75.000 μαθητές ταυτόχρονα, γίνεται κατανοητό ότι περνάει κρίση και η ακαδημαϊκή κοινότητα. Λιγότεροι καθηγητές, λιγότεροι φροντιστές, λιγότερο τεχνικό προσωπικό. Από την άλλη υπάρχει και η ανησυχία που προέρχεται από μια «ντόμινο» εξέλιξη. Οι μαθητές/ εκπαιδευόμενοι εύκολα αποχωρούν όταν δεν βρουν την καταλληλότητα ή την ευκολία στην πρόσβαση της γνώσης. Ο τίτλος από την άλλη δεν είναι εντελώς πιστοποιημένος και μπορεί εύκολα να αμφισβητηθεί. Σε αυτή την «διαρροή» εκπαιδευτικού δυναμικού παρεμβαίνουν κάποια μεγάλα πανεπιστημιακά ιδρύματα (Coursera) και προωθούν μια όχι εντελώς δωρεάν εκπαίδευση. Και αν είναι δυνατό να παρέχεται δωρεάν, τότε αυτό αποκλείει την πιστοποίηση στην ολοκλήρωση της θεματικής ενότητας. Όπως επισημαίνεται δίχως την ύπαρξη του «εμποδίου» της καταβολής διδάκτρων ή κάποιας άλλης διαδικασίας αξιολόγησης των εκπαιδευόμενων υπάρχει το ενδεχόμενο κάποιος συμμετέχων σε ένα MOOC να γραφτεί μόνο από περιέργεια και όχι γιατί βαθύτερα επιθυμεί την περαιτέρω εκπαιδευτική του κατάρτιση. Όμως ακόμα και αν τα ποσοστά των αποχωρήσεων των εκπαιδευόμενων είναι πολύ ψηλά, αποτελεί γεγονός αναμφισβήτητο ότι αρκετές χιλιάδες μαθητές συμμετέχουν σε κάποιο ΜOOC. Το Coursera μετακινήθηκε σε κάτι πιο πρωτοποριακό. Ίδρυσε και λειτουργεί τα SPOC, τμήματα με βραχύτερης διάρκειας ιδιωτικά διαδικτυακά μαθήματα. Η προοπτική των ΜOOCs να μετασχηματίσουν την τριτοβάθμια εκπαίδευση προσφέροντας στο ευρύ κοινό ολοκληρωμένα πανεπιστημιακά μαθήματα, με πολλαπλές πτυχές και εξειδικεύσεις, σε χαμηλό ή μηδενικό κόστος, πρωτίστως σε ενήλικες και με τελικό σκοπό την απόκτηση δεξιοτήτων και γνώσεων, παραμένει ισχυρή. Η αξιοποίηση των Μοοc είναι το ζητούμενο και για την ελληνική επικράτεια. Τα ελληνικά πανεπιστήμια, εκτός συγκεκριμένων εξαιρέσεων δεν έχουν αγκαλιάσει όπως έπρεπε το όλο εγχείρημα. Για το λόγο ότι μόνο όφελος θα μπορούσε να προκύψει θα πρέπει να υπάρχει μια διαφορετική προσέγγιση. Ποιο είναι το ζητούμενο. Πώς μπορούμε να βρούμε τα κατάλληλα κριτήρια αξιολόγησης των ΜOOCs, να βρούμε έναν κυματοθραύστη, ένα ανάχωμα στην μαθητική διαρροή. Να βρεθεί ένας τρόπος που ο εκπαιδευτικός, ο σύμβουλος εκπαιδευτικός, να μπορεί να αφουγκράζεται τις ανησυχίες του εκπαιδευόμενου για την εκπαιδευτική διαδικασία. Μπορεί να υπάρχει δυναμική και έντονη εξελικτική διάθεση στα ΜOOCs, όμως αν μόνο το 10%, είναι το ποσοστό ολοκλήρωσης, αυτό συνιστά ένα σημαντικό θέμα. Από την άλλη οι εκπαιδευόμενοι, φοιτητές αναζητούν μια αποτελεσματικότητα και ζητούν μια ευκαιρία στην καινοτομία και την πρόοδο. Έχοντας λοιπόν εστιάσει στα προβλήματα των ΜOOCs υπάρχει έντονη εκτίμηση ότι υφίσταται η δυνατότητα μιας διαφορετικής προσέγγισης. Μπορούμε να ενσκύψουμε στα προβλήματα και να γίνει μια προσπάθεια επίλυσης αυτών μέσα από ένα πολύ δυνατό εργαλείο που είναι η εμπειρία του χρήστη (UX) με την οποία έχουμε ασχοληθεί τόσο εκτεταμένα. Έχουν ασχοληθεί πολλοί ερευνητές για την αξιολόγηση προϊόντων και έχουν αναπτυχθεί πολλές διαφορετικές μέθοδοι που προσπαθούν να εντοπίσουν την ποιότητα του προϊόντος βάση της UX. Με τη παρούσα μελέτη λοιπόν θα επιχειρηθεί μια απόπειρα προσέγγισης του όρου «εμπειρία του χρήστη» και από εκεί και πέρα πώς αυτή μπορεί να εντοπιστεί στους χρήστες των ΜΟΟCs και στη συνέχεια να αποτυπωθεί με ένα αξιολογητικό πλάνο. Τα κυριότερα ερευνητικά ερωτήματα που θα προσπαθήσουμε να καθορίσουμε μέσα από την επεξεργασία των δεδομένων μας είναι σε πρώιμη μορφή τα ακόλουθα: 1. Η παρακολούθηση των κανόνων που διέπουν την χρηστικότητα (usability) είναι ένας δρόμος που οδηγεί στην διερεύνηση των «συμπεριφορών» του χρήστη 2. Η χρηστικότητα δεν είναι μια, ενιαία, μονοδιάστατη. Συνδυάζει την έξυπνη σχεδίαση, την ευκολία μάθησης, την απόδοση αλλά και τη διαφορετικότητα που θα δημιουργήσει την έκπληξη στον χρήστη, την παρατήρηση και την υπόδειξη του λάθους και τέλος την ικανοποίηση για το τι έχει, ή το τι θα πετύχει ο χρήστης. 3. Η ανάπτυξη ενός μοντέλου αξιολόγησης εμπειρίας χρήστη (συνειδητού-μακροχρόνιου) MOOC σε μαθησιακά περιβάλλοντα θα βελτιώσει την εικόνα των εκπαιδευτικών τεχνολογιών. 4. Η χρήση μάλιστα σε ζωντανό χρόνο, ανατροφοδοτούμενη, αυτού του μοντέλου θα παράξει θετικό έργο και θα αναδιοργανώσει την εμπειρία του χρήστη. 5. Τα οφέλη των μεγάλων εκπαιδευτικών οργανισμών θα επικεντρωθούν στην αξιοποίηση παραγωγής περισσοτέρων και πολύ πιο ποιοτικών Μoocs. Η μεθοδολογική σχεδίαση περιλαμβάνει την προσπάθεια που έγκειται αρχικά στην χρήση δύο μοντέλων αξιολόγησης της UX (εμπειρίας του χρήστη) αυτής του Iscale και εκείνης του DRM με κύριο σκοπό να αναδείξει όλες αυτές τις εκφάνσεις των προβλημάτων μέσα από την διερεύνηση του συναισθηματικού προφίλ του εκπαιδευομένου. Έχοντας κρίνει ότι κάποια από όλα αυτά τα βέλη στην φαρέτρα του αξιολογητή, που είναι οι μέθοδοι αξιολόγησης και που θα αναπτύχθούν στο συγκεκριμένο κεφάλαιο, δυνητικά ίσως να προσφέρουν περισσότερα στην χρήση τους στα Μοοcs. Για να υπάρξει όσο το δυνατό πιο σφαιρική άποψη έγινε ένας διαχωρισμός. Την αξιολόγηση σε εργαστηριακό επίπεδο μέσα από τρεις τάξεις δύο Επαγγελματικών Λυκείων της Α΄ Αθήνας και εκείνης σε online δίκτυο με την καταγραφή απαντήσεων μέσω φόρμας ερωτηματολογίου. Σαφώς ανέκυψαν ορισμένες δυσκολίες αφορούσες την αποτύπωση τόσο των πρώτων όσο και των δεύτερων αποτελεσμάτων, αλλά η προσωπική άποψη είναι ότι αν δεν μπορούν να χαρακτηριστούν σαν εντυπωσιακά ή ακόμα και ικανοποιητικά είναι σίγουρο ότι αποτελούν ενδεικτική εικόνα της ανάγκης εμβάθυνσης στην UX.