Η έντυπη έκδοση του Προσκυνηταρίου των Ιεροσολύμων BAII XVI 11/6 της βιβλιοθήκης του Ελληνικού Κολλεγίου της Ρώμης: Μια ιστορικοφιλολογική προσέγγιση

Abstract

Στόχος της παρούσας μελέτης είναι η παρουσίαση της πρώτης έντυπης έκδοσης (editio princeps) του Προσκυνηταρίου B All XVI 11/6, του έτους 1645, της Βιβλιοθήκης του Ελληνικού Κολλεγίου του Αγίου Αθανασίου της Ρώμης. Πρόκειται για ένα ταξιδιωτικό ημερολόγιο γραμμένο από τον Κύπριο Κοιλανιώτη Αντώνιο Δαρκές σε έμμετρο λόγο κυπριακής διαλέκτου. Η επιστημονική κοινότητα έως σήμερα κατέχει μελέτες που αναδύουν μερικώς την αξία του ποιήματος (Σαλμανίδης 1971, Φώσκολος 2008, Γιακουμάκη 2008). Στην παρούσα μελέτη παρουσιάζουμε το ιστορικό συγκείμενο στο οποίο αναδύεται το βιβλίο του Προσκυνηταρίου τόσο σε χειρόγραφη παράδοση όσο και σε έντυπη έκδοση. Έπειτα το εντάσσουμε στην ταξιδιωτική φιλολογία, ανάμεσα σε άλλα περιηγητικά κείμενα. Σε κάθε χρονική περίοδο εμφανίζονται περιηγητικές αφηγήσεις. Το παρόν εντάσσεται στις αφηγήσεις του 16ου – 18ου αιώνος. Η ιεραποδημία αποτελεί διαδεδομένο φαινόμενο, που εντοπίζεται από τα πρώτα χριστιανικά χρόνια και διαρκεί μέχρι σήμερα. Κρίθηκε αναγκαίο να παρουσιάσουμε, να εμπλουτίσουμε και να διορθώσουμε στοιχεία που αφορούν την κωδικολογική περιγραφή του ποιήματος του Προσκυνηταρίου, τη μετρική, το περιεχόμενό του και τέλος τον συγγραφέα και την καταγωγή του. Ένα από τα μελήματα της παρούσας εργασίας αποτελει η σύγκριση του κειμένου με την προϋπάρχουσα μελέτη του Πρόδρομου Σαλμανίδη (1971). Από τη διαδικασία αυτή διαφαίνεται η εγγενής αδυναμία του Σαλμανίδη να προσεγγίσει φιλολογικά το κείμενο. Ως εκ τούτου κρίθηκε αναγκαία η αντιπαραβολή μιας προτεινόμενης δικής μας μεταγραφής με αυτήν του Σαλμανίδη και τα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά. Το Κυπριακό Προσκυνητάριο παρουσιάζει γλωσσική ομοιότητα με τη λοιπή πνευματική παραγωγή στην Κύπρο κατά τη διάρκεια του 14ου – 16ου αιώνος, έργα που χαρακτηρίζονται από τον Robert Browning ως λαϊκότροπα (1988:110). Είναι εντυπωσιακό πως το ποίημα εμφανίζει ομοιότητες γλωσσικές με λογοτεχνικά έργα του ευρύτερου ελληνισμού όπως το έπος του Διγενή Ακρίτα, έργα της Κρητικής Λογοτεχνίας, το Χρονικόν του Μορέως κ.ά. Τέλος παρατίθεται παράρτημα με: 1) προτεινόμενο τρόπο μεταγραφής του κειμένου, 2) πίνακα με δάνειες λέξεις που εντοπίζονται στο ποίημα, 3)κατάλογο εικόνων από το Προσκυνητάριο.