Ενδυνάμωση ασθενών στη διαχείριση χρόνιων παθήσεων: Συστηματική ανασκόπηση

Abstract

Εισαγωγή: Μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις των συστημάτων υγείας σε παγκόσμιο επίπεδο κατά τον 21ον αιώνα είναι η αύξηση της επιβάρυνσης τους με χρόνιες παθήσεις καθώς και οι τρόποι αντιμετώπισης τους. Στις χρόνιες παθήσεις συγκαταλέγονται ο σακχαρώδης διαβήτης, η αρτηριακή υπέρταση, ο καρκίνος, οι καρδιοπάθειες κ.α., οι οποίες αποτελούν κύριες αιτίες νοσηρότητας και πρόωρης θνησιμότητας παγκοσμίως, τόσο στις αναπτυσσόμενες όσο και στις αναπτυγμένες χώρες. Τις τελευταίες δεκαετίες έχει γίνει μια σημαντική προσπάθεια για βελτίωση της υγείας, της κατάστασης αναπηρίας, καθώς και του βαθμού ικανοποίησης των ασθενών με χρόνιες παθήσεις. Μέρος αυτής της προσπάθειας αποτελούν διάφορες προσεγγίσεις οι οποίες έχουν επικεντρωθεί στην ενδυνάμωση των ασθενών, στην αύξηση της συμμετοχής τους στη φροντίδα υγείας, και στη βελτίωση της αυτοαποτελεσματικότητας τους με στόχο την καλύτερη αυτοδιαχείριση της χρόνιας πάθησης τους.

Σκοπός: της παρούσας συστηματικής ανασκόπησης είναι να διερευνήσει κατά πόσο η παρέμβαση ενδυνάμωσης σε ασθενείς με χρόνιες παθήσεις, μέσω διαφόρων προγραμμάτων εκπαίδευσης, είναι αποτελεσματική και μπορεί να συμβάλλει στη καλύτερη διαχείριση τους, και πιο συγκεκριμένα στη βελτίωση της κατάστασης υγείας συμπεριλαμβανομένων των σωματικών, ψυχολογικών και κοινωνικών της πτυχών.

Σχεδιασμός μελέτης: Συστηματική ανασκόπηση της βιβλιογραφίας.

Μεθοδολογία: Πραγματοποιήθηκε ηλεκτρονική αναζήτηση με τη μέθοδο της συστηματικής ανασκόπησης για εντοπισμό της σχετικής με το θέμα διαθέσιμης βιβλιογραφίας σε επιλεγμένες, διεθνείς και έγκυρες βάσεις δεδομένων (PubMed, Science Direct,Scopus και Google Scholar), για την περίοδο 1η Ιανουαρίου 1990 μέχρι και 31η Ιανουαρίου 2015. Στην αναζήτηση χρησιμοποιήθηκαν οι λέξεις κλειδιά: patient empowerment, chronic disease, chronic illness, self-management, self-care. Η επιλογή των μελετών έγινε με χρονικό περιορισμό και βάσει προεπιλεγμένων κριτηρίων τα οποία καθορίστηκαν πριν τη διαδικασία της αναζήτησης. Στη συνέχεια έγινε δευτερογενής αναζήτηση των βιβλιογραφικών αναφορών των μελετών με τα ίδια κριτήρια. Η αρχική αναζήτηση εντόπισε 410 μελέτες από τις οποίες 28 πληρούσαν τα κριτήρια και συμπεριλήφθηκαν στην ανασκόπηση. Οι μελέτες αναλύθηκαν με σκοπό την σύνθεση των ευρημάτων και την εξαγωγή αποτελεσμάτων.

Αποτελέσματα: Η ενδυνάμωση για αυτοδιαχείριση των χρόνιων παθήσεων σε ένα μεγάλο ποσοστό συμβάλλει σε καλύτερα αποτελέσματα για την υγεία των ασθενών. Αναλυτικότερα μέσα από την ανάλυση των 28 μελετών οι οποίες συμπεριλήφθηκαν στην ανασκόπηση διαπιστώθηκε ότι η παρέμβαση ενδυνάμωσης στο σύνολο των μελετών (Ν=21) συνέβαλε στην καλύτερη διαχείριση μίας πάθησης η οποία φάνηκε από τη βελτίωση των κλινικών-φυσιολογικών δεικτών των ασθενών όπως: μείωση της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης - HbA1c (Ν=13), βελτίωση της γλυκόζης αίματος νηστείας (Ν=2), μείωση των επιπέδων των τριγλυκεριδίων (Ν=3) και της ολικής χοληστερόλης ορού αίματος (Ν=4), μείωση των επιπέδων της κακής χοληστερόλης LDL (Ν=6), μείωση των τιμών της αρτηριακής πίεσης (Ν=9), μείωση του σωματικού βάρους (Ν=3) και του δείκτη μάζας σώματος (Ν=4), και βελτίωση της σπειραματικής διήθησης των νεφρών (Ν=1). Επίσης συμβάλλει στη βελτίωση των γνώσεων των ασθενών (γνωσιολογικοί δείκτες) για την ασθένεια τους (Ν=6), και στη βελτίωση των δεικτών συμπεριφοράς όπως: οι δραστηριότητες αυτοφροντίδας – αυτοδιαχείρισης (Ν=6), η αυτό-παρακολούθηση της χρόνιας ασθένειας (Ν=2), ο έλεγχος της ασθένειας (Ν=1), η μείωση των επισκέψεων στα εξωτερικά ιατρεία γενικής ιατρικής (Ν=3), και η καλύτερη επικοινωνία με τους επαγγελματίες υγείας (Ν=1). Επιπρόσθετα η ενδυνάμωση συμβάλλει στη βελτίωση των ψυχολογικών δεικτών των ασθενών η οποία παρατηρείται από: την αύξηση της αυτοαποτελεσματικότητας τους ως προς την χρόνια πάθηση (Ν=9), την αύξηση των επιπέδων ενδυνάμωσης (Ν=4), την καλύτερη κατανόηση της ασθένειας (Ν=2), την αποτελεσματικότητα της θεραπείας (Ν=1), την ικανοποίηση από την φροντίδα (Ν=1), την αλλαγή στάσης προς την ασθένεια (Ν=3), την μείωση των επιπέδων άγχους (Ν=2) και κατάθλιψης (Ν=2), τη βελτίωση της γενικής κατάστασης υγείας (Ν=1) και ευεξίας (Ν=2), και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής (Ν=5). Τέλος σε κάποιες μελέτες (Ν=7), αναφέρεται ότι η παρέμβαση ενδυνάμωσης είχε θετικά αποτελέσματα σε κάποιον από τους δείκτες, ενώ σε κάποιους άλλους δείκτες δεν παρατηρήθηκε καμία σημαντική βελτίωση.

Συμπεράσματα: Τα αποτελέσματα από την ενδυνάμωση των ασθενών στη διαχείριση των χρόνιων παθήσεων είναι στην πλειοψηφία τους θετικά. Οι ασθενείς με χρόνιες παθήσεις οι οποίοι έχουν μάθει δεξιότητες αυτοδιαχείρισης μέσω της διαδικασίας της ενδυνάμωσης είναι σε θέση να λύσουν προβλήματα σχετιζόμενα με την πάθηση τους, να αξιοποιήσουν κατάλληλα διάφορους πόρους για να ξεπεράσουν τα εμπόδια της διαχείρισης της πάθησης τους, να αποκτήσουν αυτοαποτελεσματικότητα, να αποτρέψουν οξείες εξάρσεις, να μειώσουν την εξέλιξη της πάθησης τους, και να συμβάλλουν στη μείωση των εξόδων ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης.