Ο κριτικός εγγραμματισμός στη διδασκαλία του Ανθολογίου και τα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών

Abstract

Οι κοινωνικές, οικονομικές και πολιτισμικές αλλαγές που επηρεάζουν την κοινωνία δεν μπορούν να αφήσουν ανεπηρέαστη την παιδεία. Ο/η μαθητής/τρια πρέπει να παίρνει την απαραίτητη εκπαίδευση, η οποία θα τον/η βοηθήσει να αποκτήσει τα κατάλληλα εφόδια – κριτική σκέψη και κριτικό εγγραμματισμό. Η συγκεκριμένη διατριβή καταγράφηκε για να μελετήσει το ρόλο της λογοτεχνίας στην απόκτηση του κριτικού εγγραμματισμού στο δημοτικό σχολείο μέσω του σχολικού εγχειριδίου, του Ανθολογίου της Γ΄ και Δ΄ Δημοτικού και κατά πόσο ανταποκρίνεται στους διδακτικούς στόχους. Η εργασία αυτή αποτελείται από δύο κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο με θέμα τη λογοτεχνία στην εκπαίδευση αποτελείται από τέσσερεις ενότητες. Το δεύτερο κεφάλαιο έχει θέμα τα αναλυτικά προγράμματα, αποτελείται από πέντε ενότητες. Στο πρώτο κεφάλαιο η εργασία αυτή αναφέρεται στη συμβολή της λογοτεχνίας στην εκπαίδευση, που οδηγεί στην πνευματική καλλιέργεια του ατόμου που εκπαιδεύεται, και στον κριτικό εγγραμματισμό. Μέσω του μαθήματος αυτού ο/η μαθητής/τρια έχει την ευκαιρία να εκφράσει την προσωπική του άποψη στηρίζοντας την με πειστικά επιχειρήματα. Στη δεύτερη ενότητα του πρώτου κεφαλαίου, σημειώνεται η ανάγκη ύπαρξης ενός ρόλου καθοδηγητικού και βοηθητικού από την πλευρά του εκπαιδευτικού, ενός ρόλου που δέχεται την άποψη του παιδιού, λαμβάνοντας υπόψη τα ενδιαφέροντα, το περιβάλλον και το επίπεδο της τάξης. Κατά τον Vygotsky (1978), η καλή επικοινωνία μεταξύ μαθητή/τριας και δασκάλου, μπορεί να οδηγήσει στη βαθύτερη αφομοίωση των γνώσεων. Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στον κριτικό εγγραμματισμό. Ο όρος αυτός αναφέρεται στην ικανότητα του ανθρώπου να διαβάζει κριτικά τα κείμενα, αλλά και τον κόσμο γύρω του, θέτοντας τον υπό αμφισβήτηση. Το δεύτερο κεφάλαιο αναφέρεται στα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών. Τα αναλυτικά προγράμματα σπουδών είναι γραμμένα υπό το πρίσμα αυτής της φιλοσοφίας, έχουν σκοπό, δηλαδή, να καλλιεργήσουν τον κριτικό εγγραμματισμό. Στο δημοτικό σχολείο η διδασκαλία γίνεται με τη χρήση ενός εγχειριδίου, του Ανθολογίου. Το συγκεκριμένο βιβλίο, κατά τους συγγραφείς Άντα Kατσίκη – Γκίβαλου, Γιάννη Σ. Παπαδάτο, Bίκυ Πάτσιου, Δημήτρη Πολίτη και Θεοδόση Πυλαρινό, έχει στόχο να διαμορφώσει την κριτική σκέψη του/ης μαθητή/τριας μέσα από τη διδασκαλία και την ανάλυση των κειμένων. Η συνεχής επαφή με αξιόλογα λογοτεχνικά κείμενα θα βοηθήσει στην επίτευξη του στόχου αυτού, αλλά και στη φιλαναγνωσία. Στη συνέχεια του δεύτερου κεφαλαίου σχολιάζεται η διδασκαλία μέσω ενός σχολικού εγχειριδίου. Στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, από παλιά μέχρι και σήμερα, η διδασκαλία της λογοτεχνίας γίνεται μέσω ενός και μόνο σχολικού εγχειριδίου. Οι συγγραφείς υποστηρίζουν πως τα κείμενα βασίζονται στη διαθεματικότητα και την ποικιλία των κειμενικών ειδών και οδηγούν στον κριτικό εγγραμματισμό. Η διδασκαλία είναι μαθητοκεντρική και κειμενοκεντρική και όχι γραμματοκεντρική. Οι εκπαιδευτικοί που δεν υποστηρίζουν τη χρήση μόνο ενός βιβλίου με αποσπασματικά κείμενα, εκφράζουν την άποψη πως ο/η μαθητής/τρια δεν έρχεται σε επαφή με ολοκληρωμένα νοήματα, όπως αυτά προσφέρονται από ένα ολόκληρο λογοτεχνικό βιβλίο. Τέλος γίνεται σύγκριση μεταξύ των Αναλυτικών Προγραμμάτων Σπουδών της Ελλάδας και της Κύπρου. Οι συγγραφείς των Αναλυτικών Προγραμμάτων, στα αναλυτικά προγράμματα σπουδών υποστηρίζουν πως το βιβλίο είναι καθοδηγητικό και με τη χρήση αυτού υλοποιούνται οι στόχοι, δηλαδή η καλλιέργεια των ικανοτήτων κατανόησης των γραπτών και προφορικών κειμένων, προωθώντας ταυτόχρονα και τον κριτικό εγγραμματισμό. Αντικείμενο αυτής της εργασίας είναι τα αναλυτικά προγράμματα σπουδών καθώς και η διδασκαλία της λογοτεχνίας. Κύριος στόχος είναι ανάδειξη της αξίας του κριτικού εγγραμματισμού μέσω της διδασκαλίας του συγκεκριμένου μαθήματος, ο ρόλος του εκπαιδευτικού και η υλοποίηση των σκοπών που ορίζονται μέσα από τα αναλυτικά προγράμματα σπουδών. To συμπέρασμα στο οποίο οδηγούμαστε σε αυτήν την εργασία είναι ότι παρόλο που γίνονται πολλές προσπάθειες για αλλαγή του τρόπου διδασκαλίας στο δημοτικό σχολείο, το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα δεν ξεφεύγει από τη χρήση του ενός σχολικού εγχειριδίου και καταλήγει να υπάρχει στασιμότητα.