Γ. Ρίτσος, Αίας: Σύγκριση με τον Αίαντα του Σοφοκλή και ανίχνευση στοιχείων της υπαρξιστικής φιλοσοφίας στο ποίημα

Abstract

Στόχος της παρούσας μεταπτυχιακής διατριβής ήταν αφενός να διερευνηθεί η σχέση του μονολόγου Αίας του Γ. Ρίτσου με την ομώνυμη τραγωδία του Σοφοκλή και αφετέρου να ανιχνευθούν πιθανές επιρροές της υπαρξιστικής φιλοσοφίας στον συγκεκριμένο μονόλογο. Καταρχάς, διαπιστώθηκε ότι η επιλογή του Ρίτσου να συνδιαλεχτεί με τον αρχετυπικό μύθο, ιδιαίτερα όπως τον απαθανάτισε η γραφίδα του Σοφοκλή, θα πρέπει να αποδοθεί στις αναλογίες που εντόπισε ο ποιητής ανάμεσα στον ήρωα του Τρωικού πολέμου και στις προσωπικές, αλλά και συλλογικές εμπειρίες του κόσμου της Αριστεράς κατά τη μεταπολεμική περίοδο. Η συνεξέταση του σύγχρονου Αίαντα με τη σοφόκλεια τραγωδία στους τομείς της δομής, της πλοκής, των δραματικών προσώπων και των αφηγηματικών στοιχείων, κατέδειξε ότι μέσα από συγκλίσεις, αλλά και αποκλίσεις, ο Ρίτσος ανασημασιοδοτεί το τραγικό διακείμενο εντάσσοντάς το στα ιστορικά συμφραζόμενα του καιρού του. Οι έριδες, ο διχασμός, η αδυναμία της Αριστεράς να υλοποιήσει τα οράματα που ενέπνευσαν τον ποιητή και μεγάλο μέρος της γενιάς του, αποτελούν τον καμβά πάνω στον οποίο συνθέτει τον Αίαντα. Ο ήρωας του Ρίτσου, είναι ένας άνθρωπος με έντονα τα σημάδια της σωματικής, αλλά, κυρίως, της ψυχικής φθοράς. Η τραγικότητά του συνίσταται στην καταβολή του από τους συνεχείς και αδικαίωτους αγώνες, στο αίσθημα της αλλοτρίωσης από τους συντρόφους, στην αδυναμία του να οικοδομήσει μια ζωή βιωτή. Στο δεύτερο κεφάλαιο της διατριβής αναζητήθηκαν κοινοί τόποι ανάμεσα στο ποιητικό κείμενο του Ρίτσου και στη σκέψη των υπαρξιστών φιλοσόφων, κυρίως του Σαρτρ. Μολονότι το υπαρξιστικό υπόβαθρο του μονολόγου δεν μπορεί να τεκμηριωθεί απόλυτα, υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι ο Ρίτσος έχει δεχτεί την επίδραση του ανωτέρω φιλοσοφικού ρεύματος. Ζητήματα που θίγονται στο ποίημα και απηχούν, σε μεγάλο βαθμό, τη σκέψη των υπαρξιστών είναι η προσπάθεια απαλλαγής του ήρωα από τα έξωθεν δοσμένα χαρακτηριστικά, η άρνηση του παρελθόντος του, η συγκρουσιακή σχέση με τους Άλλους και η ‘‘τυραννία’’ του βλέμματός τους, ο διαρκής αγώνας του για απαλλαγή από τις τύψεις και κατάκτηση της ελευθερίας, η κόπωση που προκαλείται από την απουσία νοήματος στη ζωή, η απόρριψη του Θεού, η εκμηδένιση του Εγώ και η επιλογή της αυτοχειρίας.