Σκοπός της παρούσας Μεταπτυχιακής Διατριβής ήταν η αξιολόγηση εναλλακτικών σεναρίων διαχείρισης Αστικών Στερεών Αποβλήτων του Δήμου Τρικκαίων με εφαρμογή πολύ‐κριτηριακής ανάλυσης. Αναπτύχθηκαν δύο εναλλακτικά σενάρια και μετέπειτα αξιολογήθηκαν με τεχνικά, οικονομικά, περιβαλλοντικά και κοινωνικά κριτήρια προσαρμοσμένα στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Δήμου Τρικκαίων. Τα εξεταζόμενα σενάρια ήταν: α) Διαλογή στη Πηγή – Κομποστοποίηση ‐ Υγειονομική Ταφή Υπολειμμάτων και β) Διαλογή στη Πηγή – Καύση ‐ Υγειονομική Ταφή Υπολειμμάτων. Η αξιολόγηση των επιμέρους σεναρίων έλαβε χώρα με την βοήθεια του λογισμικού MakeItRational στην demo έκδοση, το οποίο αποτέλεσε το βασικό μας εργαλείο στην κατάταξη των εναλλακτικών σεναρίων ως προς την ικανοποίηση των διαχειριστικών στόχων της εξεταζόμενης περιοχής. Τα αποτελέσματα που προέκυψαν από το μοντέλο που δημιουργήθηκε έδειξαν πως, σύμφωνα με τα επιλεγμένα κριτήρια, το καταλληλότερο σενάριο διαχείρισης των Αστικών Στερεών Αποβλήτων για τον Δήμο Τρικκαίων είναι αυτό που περιλαμβάνει τη ΔσΠ και την κομποστοποίηση του οργανικού κλάσματος. Το συγκεκριμένο σενάριο υπερτερεί, διότι έχει το χαμηλότερο λειτουργικό κόστος, έχει ένα μέσο επενδυτικό κόστος, παρουσιάζει ικανοποιητική περιβαλλοντική απόδοση, από τεχνικής άποψης είναι απλό και, τέλος, τυγχάνει υψηλής κοινωνικής αποδοχής.

Η παραγωγή στερεών αστικών αποβλήτων (ΑΣΑ) αποτελεί στις σύγχρονες κοινωνίες ένα αναπόφευκτο επακόλουθο της παραγωγικής διαδικασίας και της κατανάλωσης. Η μείωση της παραγόμενης ποσότητας ΑΣΑ αποτελεί κατά συνέπεια το σταθερό μακροπρόθεσμο στόχο προς τον οποίο θα πρέπει να κατατείνουν οι προσπάθειες της πολιτείας, μέσα από τη σταδιακή αναδιάρθρωση των πρακτικών και συμπεριφορών παραγωγών και καταναλωτών. Βραχυπρόθεσμα όμως, και παράλληλα προς το στόχο αυτό, θα πρέπει να ληφθούν όλα τα αναγκαία μέτρα για την ορθολογική διαχείριση των απορριμμάτων έτσι ώστε να εξοικονομηθούν φυσικοί πόροι και να αποφευχθούν οι δυσμενείς επιπτώσεις της διάθεσης τους στο φυσικό περιβάλλον. Προς αυτή την κατεύθυνση η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε μια φιλόδοξη δέσμη μέτρων για την Κυκλική Οικονομία, ώστε να βοηθήσει τα ευρωπαϊκά κράτη και τους καταναλωτές να επιτύχουν τη μετάβαση προς μια ισχυρότερη και πιο κυκλική οικονομία. Σκοπός της μεταπτυχιακής διατριβής είναι να αναδείξει το πολυσύνθετο πρόβλημα της διαχείρισης των ΑΣΑ και τις τάσεις που επικρατούν, εστιάζοντας στο Δήμο Λεμεσού. Παράλληλα εξετάζονται οι συνήθειες, οι γνώσεις και οι αντιλήψεις των δημοτών γύρω από το θέμα της διαχείρισης των ΑΣΑ. Τέλος αξιοποιήθηκε η πληροφορία της έρευνας και προτείνεται ένα μοντέλο διαχείρισης ΑΣΑ, όπου αξιολογείτε μέσω της ανάλυσης SWOT με στόχο προσαρμογής της στρατηγικής του Δήμου στις πολιτικές Κυκλικής Οικονομίας. Για την εξέταση της τάσης των κατοίκων του Δήμου Λεμεσού πραγματοποιήθηκε πρωτογενούς έρευνα μέσω ερωτηματολογίου, όπου συμπληρώθηκε από 197 δημότες. Στη συνέχεια με την στατιστική ανάλυση των αποτελεσμάτων αντλήθηκαν χρήσιμα συμπεράσματα όπως την μη και τόσο ικανοποιητικής ενημέρωση των δημοτών σε θέματα διαχείρισης ΑΣΑ, την μη ικανοποίηση τους στο τρόπο διαχείρισης ΑΣΑ και το ενδιαφέρων τους για εφαρμογή φορολογικών τελών ανάλογα με τις ποσότητες ΑΣΑ που παράγουν, την πληροφορία ότι οι πλειοψηφία των συμμετεχόντων συμμετέχει σε πρόγραμμα ανακύκλωσης αλλά παράλληλα δεν τους ενδιαφέρει σε μεγάλο βαθμό η πρόληψη και η επαναχρησιμοποίηση των απορριμμάτων τους, την ποιοτική σύσταση των ΑΣΑ όπου επί των πλείστων περιέχονται οργανικά απόβλητα. Επίσης οι μηδενικές υποθέσεις ανάμεσα σε κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες και στα αποτελέσματα του ερωτηματολογίου αποκάλυψαν ενδιαφέρουσες σχέσεις εξάρτησης ή μη.

Τα απόβλητα είναι ένας τομέας που ρυθμίζεται με μεγάλη σειρά νομοθετημάτων. Οι βασικοί στόχοι που ιεραρχικά καθορίστηκαν είναι η μείωση, η επαναχρησιμοποίηση και η ανακύκλωση των αποβλήτων. Βασική επιδίωξη είναι η αποσύνδεση της οικονομικής ανάπτυξης από την παραγωγή αποβλήτων. Θεμελιώδης βάση της προσέγγισης της Ευρώπης για τη διαχείριση των αποβλήτων είναι η εγκαθίδρυση της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει». Οι στρατηγικοί στόχοι που πρέπει να επιτευχθούν είναι όσο το δυνατό λιγότερα απορρίμματα, χωριστή διαλογή και ανακύκλωση των υλικών, κομποστοποίηση και ανάκτηση ενέργειας και τελική διάθεση των Δημοτικών αστικών στερεών αποβλήτων με προτεραιότητα στην ανάκτηση ενέργειας και μετά στην υγειονομική ταφή. Η διαχείριση των αστικών στερεών αποβλήτων αποτελεί αναγκαιότητα αλλά ταυτόχρονα και προτεραιότητα για την Κύπρο αφού πρέπει να εξασφαλιστεί η προστασία του περιβάλλοντος και την δημόσιας υγείας αλλά και να γίνει υιοθέτηση της περιβαλλοντικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η παρούσα μεταπτυχιακή διατριβή ασχολείται με τη διαχείριση των αστικών στερεών αποβλήτων στο Δήμο Λάρνακας καθώς και με την περιβαλλοντική συνείδηση των πολιτών του δήμου γύρω από το σημαντικό θέμα των αποβλήτων. Αρχικά καταγράφονται οι στόχοι και η αναγκαιότητα της μελέτης. Ακολουθούν μετά οι τεχνικές επεξεργασίας των αστικών στερεών αποβλήτων για την ορθολογική διαχείρισή τους. Επίσης καταγράφονται τα ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία σχετικά με την παραγωγή των ΑΣΑ στο Δήμο Λάρνακας. Ακολούθως εξηγείται πώς θα γίνει η αξιολόγηση της περιβαλλοντικής συνείδησης μέσα από τα ερωτηματολόγια που δόθηκαν στους πολίτες του δήμου. Στη συνέχεια παρουσιάζονται τα αποτελέσματα από τα ερωτηματολόγια κι επιπλέον παρουσιάζεται η διαδικασία επεξεργασίας των ΑΣΑ από την ΟΕΔΑ Κόσης. Τέλος καταγράφονται τα συμπεράσματα από τα αποτελέσματα του ερωτηματολογίου. Σημειώνεται ότι είναι αναγκαίο να υπάρχει ενημέρωση των πολιτών σχετικά με την ορθολογική διαχείριση. Είναι πολύ σημαντικό οι πολίτες να γνωρίζουν πώς μπορούν να βοηθήσουν το έργο των τοπικών αρχών. Οι αρχές έχουν την υποχρέωση να φροντίζουν για τις γνώσεις του κοινού.

Η σύγχρονη αντίληψη για τη διαχείριση των αστικών στερεών αποβλήτων αναφέρεται σε έναν συνδυασμό μεθόδων και τεχνολογιών συλλογής, επεξεργασίας, αξιοποίησης και διάθεσης των απορριμμάτων με γνώμονα το περιβάλλον, τη δημόσια υγεία και το κόστος διαχείρισης. Η ανακύκλωση αποτελεί σημαντικό στοιχείο μιας ολοκληρωμένης διαχείρισης καθώς εξοικονομεί υλικούς και ενεργειακούς πόρους, ελαττώνει τη ρύπανση των υδάτων και της ατμόσφαιρας και μεγαλώνει τη διάρκεια ζωής των χώρων ταφής απορριμμάτων. Η εισαγωγή των προγραμμάτων ανακύκλωσης στη διαχείριση των αστικών απορριμμάτων στοχεύει στην ανάκτηση της μεγαλύτερης δυνατής ποσότητας υλικών από το ρεύμα αποβλήτων ενώ κλειδί για την επιτυχία αυτών των προγραμμάτων είναι η συμμετοχή των πολιτών. Οι πιέσεις που δέχεται ένα σύστημα διαχείρισης είναι ακόμη μεγαλύτερες στις νησιωτικές περιοχές και ιδιαίτερα στα μικρά νησιά. Η μικρή κλίμακα περιορίζει τις δυνατές επιλογές, η δημιουργία υποδομών εναλλακτικής διαχείρισης δεν είναι πάντα οικονομικά βιώσιμη, η μεταφορά των απορριμμάτων δια θαλάσσης αυξάνει τα κόστη ακόμη περισσότερο και ο τουρισμός αυξάνει τις ποσότητες των απορριμμάτων τους καλοκαιρινούς μήνες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει υιοθετήσει το όραμα της μετατροπής της περιφέρειάς της σε μία κοινωνία ανακύκλωσης και έχει θεσπίσει συγκεκριμένους στόχους, χωρίς να διακρίνει τα νησιά από την ηπειρωτική χώρα ως προς αυτούς. Στα νησιά της Ελλάδας αναφέρονται σημαντικά προβλήματα στη διαχείριση των απορριμμάτων, ιδιαίτερα στα πιο μικρά από αυτά ενώ, η εισαγωγή της ανακύκλωσης είναι περιορισμένη. Επίσης, πολλές φορές οι δήμοι δε διαθέτουν τους απαραίτητους πόρους για να ανταπεξέλθουν στις απαραίτητες υπηρεσίες καθαριότητας, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια της οικονομικής κρίσης. Στη Μύκονο, μετά την αποτυχία του συστήματος ανακύκλωσης στο νησί, δημιουργήθηκε ένας συνεταιρισμός που συλλέγει τα απόβλητα των συσκευασιών με διαλογή στην πηγή και εμπορεύεται τα ανακυκλώσιμα υλικά, ενώ τα όποια κέρδη του αποδίδονται σε κοινωφελείς σκοπούς στην τοπική κοινωνία. Στην παρούσα μεταπτυχιακή διατριβή διερευνώνται τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που προκύπτουν από τη δραστηριότητα του ΑΣ ΜΟΙΚΟΝΟΣ και γίνεται στατιστική παρουσίαση των στοιχείων της εμπορικής λειτουργίας του. Η εφαρμογή προγραμμάτων ανακύκλωσης με διαλογή στην πηγή συμβάλλει σημαντικά στην επίλυση των προβλημάτων διαχείρισης των απορριμμάτων, ιδιαίτερα αν συνδυαστεί και με προγράμματα κομποστοποίησης του οργανικού ρεύματος των αποβλήτων. Ο τομέας της κοινωνικής οικονομίας μπορεί να έχει καθοριστική συμβολή στην επιτυχία των συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης, κάτι που έχει αρχίσει ήδη να συμβαίνει με τη λειτουργία συνεταιριστικών σχημάτων ανακύκλωσης σε ορισμένους δήμους της χώρας.

Η αύξηση της παραγόμενης ποσότητας των αστικών στερεών αποβλήτων (ΑΣΑ) εξαιτίας των καταναλωτικών συνηθειών των ανθρώπων και της βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου τους έχει ως συνέπεια τη συσσώρευση αποβλήτων παγκοσμίως, η οποία χαρακτηρίζεται ως ένα από τα πλέον δυσεπίλυτα προβλήματα της εποχής μας. Στην προσπάθεια της παγκόσμιας κοινωνίας για περιορισμό της ρύπανσης του περιβάλλοντος, εξοικονόμησης πρώτων υλών και ενέργειας, η αποτελεσματική και ορθολογική διαχείριση των ΑΣΑ αποτελεί προτεραιότητα για τις σύγχρονες κοινωνίες. Υπό αυτό το πλαίσιο, είναι σαφής η ανάγκη αναθεώρησης των υφιστάμενων πολιτικών και η στροφή προς ορθολογικές και βιωσιμότερες εναλλακτικές διαχείρισης των ΑΣΑ στην Ελλάδα, όπου ακόμη υφίσταται η ανεξέλεγκτη απόρριψη και διάθεση αποβλήτων με αποτέλεσμα την επανειλημμένη παραπομπή και καταδίκη της χώρας στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για παράβαση της σχετικής κοινοτικής νομοθεσίας. Στόχο της μεταπτυχιακής διατριβής αποτελεί η διερεύνηση της περιβαλλοντικής απόδοσης του σταθμού μεταφόρτωσης απορριμμάτων (ΣΜΑ) του Βορειοδυτικού τομέα της Θεσσαλονίκης στην Ευκαρπία καθώς και της συνεισφοράς του στο ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης των ΑΣΑ της πόλης. Η κατασκευή του ΣΜΑ Ευκαρπίας ολοκληρώθηκε το Φεβρουάριο του 2017 και η λειτουργία του ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2017. Αποτελεί επομένως ένα ιδανικό αντικείμενο μελέτης για την ανάδειξη της σημασίας του στη διαχείριση των ΑΣΑ και στην απάντηση ερωτημάτων που εγείρονται γύρω από τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που επιφέρουν οι ΣΜΑ τόσο κατά τη φάση κατασκευής τους, όσο και κατά τη φάση λειτουργίας τους. Απαραίτητο εργαλείο για την αξιολόγηση της περιβαλλοντικής απόδοσης του ΣΜΑ αποτελεί ανάλυση κύκλου ζωή (ΑΚΖ). Προς το σκοπό αυτό, περιγράφεται η μεθοδολογία της ΑΚΖ, τα πλεονεκτήματα και οι αδυναμίες της και η συνεισφορά της σε θέματα διαχείρισης ΑΣΑ σύμφωνα με τη διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία. Στη συνέχεια περιγράφονται τα βασικά χαρακτηριστικά των ΣΜΑ, το νομοθετικό πλαίσιο που τα διέπει στην Ελλάδα καθώς και τα βασικά κριτήρια που πρέπει να εξετάζονται για την επιτυχημένη λειτουργία τους. Δεδομένης της απουσίας (ή της άρνησης παροχής από το φορέα διαχείρισης στερεών αποβλήτων Κεντρικής Μακεδονίας) δεδομένων για την εφαρμογή της ΑΚΖ στο ΣΜΑ Ευκαρπίας, πραγματοποιείται ποιοτική εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεών του και της περιβαλλοντικής απόδοσής του.

Είναι διαπιστωμένο ότι τα στερεά απόβλητα αποτελούν σημαντική πηγή ρύπανσης με συνεχώς αυξανόμενες αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, δημιουργώντας παράλληλα και μία αδικαιολόγητη σπατάλη των φυσικών πόρων. Η διαχείριση τους αποτελεί πολυσύνθετο πρόβλημα, για την επίλυσή του οποίου εκτός από τεχνογνωσία, απαιτείται γνώση των τοπικών συνθηκών, κοινωνική αποδοχή και συναίνεση όλων των δικαιούχων. Όπως άλλωστε αναφέρει και ένα γνωμικό «όποιος δε συμμετέχει στη λύση ενός προβλήματος, αποτελεί μέρος του». Πάνω σε αυτή τη λογική, δομήθηκε η παρούσα μεταπτυχιακή διατριβή, που σκοπό έχει να αναδείξει τις τάσεις που επικρατούν και τα προβλήματα που ανακύπτουν στη διαχείριση των ΑΣΑ γενικά (σε εθνικό και διεθνές επίπεδο), κυρίως όμως σε επίπεδο Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ορίζοντας ως περιοχή μελέτης τον Δήμο Δελφών, βολιδοσκοπώντας παράλληλα τις γνώσεις, στάσεις, συνήθειες και αντιλήψεις των δημοτών πάνω στο μείζον αυτό θέμα. Τέλος, αξιοποιώντας το σύνολο της πληροφορίας προτάθηκαν μέτρα με στόχο την Ολοκληρωμένη και Ορθολογική Διαχείριση των ΑΣΑ από τον Δήμο. Η διερεύνηση των προθέσεων των κατοίκων του Δήμου πραγματοποιήθηκε μέσω πρωτογενούς έρευνας και συγκεκριμένα ερωτηματολογίου κλειστού τύπου, που συντάχθηκε αποκλειστικά για αυτόν τον σκοπό και συμπληρώθηκε από 120 δημότες, κατά τους μήνες Μάιο, Ιούνιο και Ιουλίου του 2013. Η μετέπειτα στατιστική ανάλυση των αποτελεσμάτων αποκάλυψε χρήσιμα στοιχεία, όπως το ικανοποιητικό επίπεδο γνώσης και ενημέρωσης των δημοτών ως προς τις μεθόδους διαχείρισης των ΑΣΑ, τη μεγάλη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα ανακύκλωσης, την πρόθεση ανάληψης πιο ενεργού ρόλου, επιλέγοντας υλικά φιλικά προς το περιβάλλον και συμμετέχοντας σε προγράμματα δημοτικής κομποστοποίησης, την εξέφραση ανάγκης αναβάθμισης της εφαρμοζόμενης πολιτικής του Δήμου ως προς τη διαχείριση των ΑΣΑ, προκρίνοντας μέτρα όπως η ενίσχυση των δράσεων ανακύκλωσης, η συνεχής περιβαλλοντική εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση, με μέσα όπως τα τοπικά Μ.Μ.Ε. ή τα θεσμοθετημένα όργανα και η χωροθέτηση «πράσινων σημείων». Εκτός αυτών, διερευνήθηκε μια σειρά μηδενικών υποθέσεων, ανάμεσα σε αποτελέσματα της έρευνας και σε κοινωνικο- III οικονομικούς παράγοντες, όπως το επίπεδο εκπαίδευσης και το ετήσιο εισόδημα των δημοτών, αποκαλύπτοντας ενδιαφέρουσες σχέσεις εξάρτισης ή ανεξαρτησίας μεταξύ τους.