This paper examinates the relation of loan loss reserves and credit risk by using bank’s specific data from European commercial banks for the period 2005 till 2013. The analysis is done on 85 commercial banks from 12 different European countries for the periods before, during and after the global financial recession. By using panel data regression technique for all the above-mentioned years, the purpose is to present to what extend the European commercial banks were able to withstand and absorb shocks in the periods before, during and after the recent global financial recession. Further to the examination of the bank specific determinants of loan loss reserves, the paper also provides a comparison between the countries most affected by the recession and the Northwest European countries which were less affected by the global financial recession. The results shows that many bank specific variables significantly influence credit risk and demonstrate consistent results. Declines in capital, in combination with increases in net interest margin levels and impaired loans levels, can be early signs of future problem loans.

Η πρόσφατη παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2007, επανάφερε στο προσκήνιο τον ρόλο του συναισθήματος στην διαμόρφωση των οικονομικών κρίσεων. Βασικός στόχος της παρούσας μεταπτυχιακής διατριβής αποτελεί η συμπεριφορική χρηματοοικονομική και η κατανόηση των κυριότερων σφαλμάτων που εντοπίζονται κατά την διαδικασία λήψης αποφάσεων και ευθύνονται για την εκδήλωση των οικονομικών κρίσεων. Επίσης, η διατριβή επικεντρώνεται στον εντοπισμό αποτελεσματικών τρόπων αντιμετώπισης των σφαλμάτων, μέσω διδαγμάτων που αντλούνται από τον χώρο της Φιλοσοφίας και της Μυθολογίας. Εστιάζει κυρίως στον χώρο της διοίκησης και της ποιότητας, ώστε να ανακαλύψει ποιες είναι αυτές οι αξίες και οι συμπεριφορές που εφαρμόζονταν στον Αρχαίο κόσμο. Επιπλέον, στο πλαίσια της παρούσας διατριβής, διερευνώνται οι τύποι των οικονομικών κρίσεων, καθώς και οι σχετιζόμενοι με την συμπεριφορική χρηματοοικονομικοί όροι, όπως τα ζωώδη ένστικτα και η θεωρία του μαύρου κύκνου. Η μέθοδος που ακολουθείται για την απάντηση του ερευνητικού ερωτήματος είναι η βιβλιογραφική ανασκόπηση, μέσω της ανάλυσης πρωτογενών και δευτερογενών πηγών από τον χώρο της Αρχαίας Ελληνικής και Ρωμαϊκής γραμματείας και της μυθολογίας. Παράλληλα, ερευνάται και ο χώρος του διαδικτύου. Το υλικό καλύπτει έργα και οι θεωρίες μεγάλων φιλοσόφων όπως ο Πλάτωνας, ο Σωκράτης, ο Αριστοτέλης, ο Λουκρήτιος, ο Μάρκος Αυρήλιος, ο Πλούταρχος, ο Επίκουρος, ο Λάο Τσε, ο Κομφούκιος, ο Επίκτητος, ο Πυθαγόρας, ο Σενέκας, ο Κικέρων, αλλά και σημαντικών μεταγενέστερων ευρωπαίων διανοητών, όπως ο Σοπενχάουερ και ο Μακιαβέλι. Επικουρικά αξιοποιείται και η διδακτική μυθολογία, με κύριο εκπρόσωπο της τον Αίσωπο. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα προτείνεται η εφαρμογή συγκεκριμένων αξιών στον χώρο της διοίκησης, όπως η δικαιοσύνη, η εμπιστοσύνη, η αυτογνωσία, ο αυτοέλεγχος, η ηθική και η εγκράτεια, καθώς και συγκεκριμένων πρακτικών στον χώρο της ποιότητας που εφαρμόζονταν στον αρχαίο κόσμο, όπως η ύπαρξη αυστηρών προδιαγραφών, η υπευθυνότητα, η αυστηροποίηση του ελεγκτικού μηχανισμού και η στενότερη κρατική επιτήρηση της ελεγκτικής διαδικασίας ποιότητας των προϊόντων και των υπηρεσιών.

Η πρόσφατη χρηματοοικονομική κρίση υποδεικνύει τη σημασία της σταθερότητας του χρηματοπιστωτικού συστήματος και την ανάγκη διαρκούς προσαρμογής των μηχανισμών μέτρησης και διαχείρισης κινδύνων των τραπεζών και των άλλων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων ιδίως του πιστωτικού κινδύνου και του κινδύνου ρευστότητας. Η παρούσα εργασία επιχειρεί μια ουσιαστική ανάλυση του ρυθμιστικού πλαισίου που διέπει το χρηματοπιστωτικό σύστημα και ειδικότερα το Σύμφωνο της Βασιλείας (Βασιλεία Ι, Βασιλεία ΙΙ και Βασιλεία ΙΙΙ), στην αναγκαιότητα δημιουργίας και στις αδυναμίες του και πώς αυτό διαμορφώθηκε διαμέσου των χρόνων. Ερμηνεύονται οι συνθήκες κάτω από τις οποίες εμφανίστηκε η οικονομική κρίση στην παγκόσμια αλλά και την ελληνική οικονομία. Εξετάζονται τόσο οι λόγοι που οδήγησαν στην εκδήλωση της κρίσης όσο και τα πολλαπλά αρνητικά αποτελέσματα που απέφερε στην παγκόσμια αλλά και την ελληνική πραγματικότητα. Η μελέτη αυτή θα συνεισφέρει σημαντικά αποτελέσματα μέσα από τα συμπεράσματά και τις εισηγήσεις, τα οποία θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους φορείς άσκησης οικονομικής πολιτικής και κατ’ επέκταση από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα για να μπορέσουν να διασφαλίσουν την αποτελεσματικότητα, τη λειτουργικότητα και τη σταθερότητά τους.

Συνοψίζοντας θα μπορούσα να πω ότι ο 1ος στόχος της διπλωματικής μου διατριβής ήταν η διερεύνηση των παραγόντων που οδήγησαν στην Ευρωπαϊκή και στην Αμερικανική οικονομική κρίση και στην κατάρρευση των οικονομικών τους συστημάτων. Ποιος ήταν ο ρόλος της Επιτροπής της Βασιλείας (Basel Committee Ι,ΙΙ,ΙΙΙ) με σκοπό τη διαμόρφωση ομοιόμορφων κανόνων ελέγχου και εποπτικών πρακτικών για το τραπεζικό σύστημα. Τα παράγωγα χρηματοοικονομικά προϊόντα (Financial Derivatives), τα δικαιώματα προαίρεσης επί μετοχών (Stock Options), τα δικαιώματα προαίρεσης επί ξένων νομισμάτων (Foreign Currency Options), τα δικαιώματα προαίρεσης επί λοιπών υποκειμένων, τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης (Future Contracts), τα προθεσμιακά συμβόλαια (Forward Contracts), οι ανταλλαγές (Swaps), τα Warrants, (Αλεξάκης, 1999) και τα παράγωγα πιστωτικού κινδύνου (Credit Derivatives) θεωρώντας τα ως αναγκαία εργαλεία για την ελαχιστοποίηση των χρηματοοικονομικών κινδύνων και κατά επέκταση των κινδύνων των τραπεζών. Ο 2ος στόχος της διπλωματικής μου εργασίας ήταν να καλύψει σημαντικά θέματα τραπεζικής και χρηματοοικονομικής θεωρίας με τρόπο απλό και κατανοητό ακόμη και για μη ειδικούς. Η καινοτομία της έγκειται στη δομή της, που διαφέρει από την τυποποιημένη κεφαλαιακή δομή άλλων χρηματοοικονομικών διπλωματικών εργασιών. Κάθε κεφάλαιο καλύπτει ένα αυτόνομο θέμα, δίνοντας στον αναγνώστη τη δυνατότητα να διαβάσει όποιο τον ενδιαφέρει χωρίς να απαιτείται η μελέτη προηγούμενων κεφαλαίων. Ειδικά κεφάλαια, όπως η αξιολόγηση της φερεγγυότητας των τραπεζών και οι κανόνες της Βασιλείας, προσφέρονται για πρώτη φορά με απλό και κατανοητό τρόπο και με αριθμητικά παραδείγματα. Θέματα που περιέχουν δύσκολες έννοιες, όπως τα παράγωγα προιόντα, παρουσιάζονται ιδιαίτερα απλοποιημένα ακόμη και στο επίπεδο των σύνθετων στρατηγικών. Η λιανική τραπεζική δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να κατανοήσει ζητήματα που μπορεί να τον έχουν απασχολήσει στην καθημερινότητά του, ενώ η τραπεζική λογιστική παρέχει βασικές γνώσεις, σημαντικές για όσους ασχολούνται ευρύτερα με τη λογιστική επιστήμη. Επίσης τα ομόλογα, που βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος τα τελευταία χρόνια, αναλύονται διεξοδικά. Τέλος, όσον αφορά την πρόσφατη οικονομική κρίση, παρουσιάζονται γεγονότα και διαδικασίες που εξηγούν σε κάποιο βαθμό τα αίτιά της, ενώ παράλληλα προτείνονται λύσεις για την έξοδο από αυτή. Η διπλωματική μου εργασία απευθύνεται σε φοιτητές προπτυχιακού και μεταπτυχιακού επιπέδου, αλλά και σε επαγγελματίες του τραπεζικού τομέα. Τα θέματα καλύπτονται σε βάθος δίνοντας τη δυνατότητα σε στελέχη να κατανοήσουν καλύτερα δύσκολες έννοιες, ενώ πτυχιούχοι που αναζητούν εργασία στον τραπεζικό κλάδο θα αποκτήσουν σημαντικές θεωρητικές και πρακτικές γνώσεις.

Η παρούσα μελέτη εστιάζει στην Παγκόσμια Οικονομική Κρίση, οι επιπτώσεις της οποίας έφτασαν να επηρεάσουν ακόμη και την Ελλάδα και οδήγησαν σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο εγχώριο οικονομικό τοπίο. Η φούσκα της αγοράς στέγης στην Αμερική, η προβλεπόμενη επιδείνωση ολόκληρου του Αμερικάνικου τραπεζικού συστήματος με κορωνίδα την κατάρρευση της Lehman Brothers, είχαν σαν αποτέλεσμα αλυσιδωτές επιπτώσεις που επηρέασαν στις αρχές του 2010 το μέχρι τότε καλώς προστατευμένο Ελληνικό Τραπεζικό Σύστημα. Απο το 2010 που ξεκίνησε η ύφεση μέχρι και σήμερα η χώρα και ιδιαίτερα το οικονομικό της γίγνεσθαι πέρασε από πολλά στάδια και καταστρώθηκαν αρκετά σχέδια διάσωσής της από τις συνέπειες της κρίσης. Στο πρόσφατο παρελθόν, η χώρα μας φλέρταρε καθημερινά με το σενάριο της χρεοκοπίας της και η ενδεχόμενη έξοδός της από την ζώνη του € αποτελούσε το πρώτο θέμα τόσο στους ειδησεογραφικούς όσο και στους πολιτικο-οικονομικούς κύκλους. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η συγκεκριμένη μελέτη επιχειρεί ενδελεχή ανάλυση όλων των επιπτώσεων και της πορείας της Κρίσης από την Αμερική στην Ελληνική Πραγματικότητα. Τέλος, εκτενής είναι η αναφορά στην θέσπιση του μέτρου που περιορίζει την ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων και μετρητών, ως μέτρου θωράκισης και προστασίας των εγχώριων τραπεζών από περαιτέρω επιδείνωση. Η εφαρμογή του για πρώτη φορά στον ελλαδικό χώρο εγείρει το ενδιαφέρον για πρόσθετη ανάλυση, ενός θέματος για το οποίο υπάρχει ακόμα και ένα χρόνο μετά την εμφάνισή του, βιβλιογραφικό κενό σε σχέση με τον ακριβή ορισμό του, το σκοπό για τον οποίο επιβάλλεται στις αδύναμες οικονομίες και τους εναλλακτικούς τρόπους που υιοθετούνται ώστε να επηρεαστούν κατά το δυνατόν λιγότερο οι συναλλακτικές συνήθειες. Η εμπειρική προσέγγιση στο τέλος της έρευνας βοηθά σημαντικά στην αποτύπωση των συνεπειών και στην διαχείριση των επιπτώσεων τόσο της κρίσης όσο και των ,γνωστών μας πλέον, capital controls.

Η παγκόσμια τραπεζική κρίση, που είχε σαν αφετηρία την κατάρρευση της αγοράς ακινήτων στις ΗΠΑ το 2008, αποδείχτηκε ολέθρια για την κυπριακή οικονομία, με αποκορύφωμα την υιοθέτηση του πρωτόγνωρων για τα ευρωπαϊκά δεδομένα μέτρων ανακεφαλαιοποίησης bail-in και bail-out, που επιβλήθηκαν από τους Ευρωπαίους εταίρους της Κύπρου στις μεγαλύτερες κυπριακές εμπορικές τράπεζες και τα συνεργατικά πιστωτικά ιδρύματα (ΣΠΙ) το 2013. Η παρούσα μελέτη επικεντρώνεται στους λόγους που ώθησαν την κυπριακή οικονομία να καταρρεύσει το 2013, πέντε χρόνια μετά την κατάρρευση της αμερικανικής οικονομίας, ενώ, θεωρητικά, υπήρχε αρκετός χρόνος για τις κυπριακές αρμόδιες αρχές, ως επίσης και τις κυπριακές τράπεζες, για να αντιδράσουν έγκαιρα, ή, τουλάχιστον, να εργαστούν με τέτοιο τρόπο, έτσι ώστε να περιορίσουν τις ζημιές και να αναχαιτίσουν την κυπριακή οικονομική τραγωδία που ακολούθησε. Η μελέτη δεν εξετάζει πολιτικές ευθύνες που ενδεχομένως προκύπτουν, αλλά επικεντρώνεται στη μαζική και κατά συρροή αποτυχία των εσωτερικών και εξωτερικών ελέγχων, της εποπτείας, καθώς και της εταιρικής διακυβέρνησης τόσο των εμπορικών τραπεζών, όσο και των ΣΠΙ. Περαιτέρω, αναλύονται οι διαφορετικοί τρόποι με τους οποίους τα τραπεζικά ιδρύματα του τόπου έχουν ανακεφαλαιοποιηθεί: από τη μια έχουμε τις δυο μεγαλύτερες εμπορικές τράπεζες, όπου η ανακεφαλαιοποίηση πραγματοποιήθηκε με «εσωτερικά» κεφάλαια κυρίως από τους πιστωτές τους (καταθέτες/ομολογιούχους), δηλαδή με bail-in και από την άλλη τον Συνεργατισμό (ΣΠΙ), όπου η ανακεφαλαίοποίηση πραγματοποιήθηκε με «εξωτερικά» κεφάλαια από την Τρόικα και κατ’ επέκταση την κυβέρνηση, δηλαδή με bail-out. Στη συνέχεια, παρουσιάζεται μια ενδελεχής έρευνα για τις συνθήκες που πρέπει να επικρατούν για να εφαρμοστούν σχέδια διάσωσης του τύπου bail-in και ή bail-out, με σκοπό τη σύγκριση των δυο μεθόδων και την απάντηση του ερωτήματος εάν η επιλογή του συγκεκριμένου τρόπου διάσωσης της κυπριακής οικονομίας ήταν η προσφορότερη κάτω από τις οικονομικές συνθήκες του 2013. Με την ολοκλήρωση της μελέτης επιχειρείται η ανάδειξη των λαθών του παρελθόντος, με κύριο μέλημα την αποφυγή τους στο μέλλον, μέσω εισηγήσεων για πιο ολοκληρωμένους ελέγχους, δυνατότερη εταιρική διακυβέρνηση και αυστηρή εποπτεία.

Σήμερα η παγκόσμια οικονομία πλήττεται από μια χρηματοοικονομική κρίση εκτεταμένων διαστάσεων, από την οποία, αναπόφευκτα, επηρεάζεται και η δική μας χώρα. Η εν λόγω κρίση θεωρείται ότι είναι κατά πολύ μεγαλύτερη ως προς τις ζημιές σε σχέση με αυτή του 1929. Η ένταση και η διάρκεια της, ιδίως μετά την δραματική επιδείνωσή της στα μέσα Σεπτεμβρίου του 2008, ήταν μη αναμενόμενες. Η Αμερική υπήρξε η γενεσιουργός χώρα. Συγκεκριμένα ξεκίνησε ως μια χρηματοπιστωτική κρίση από το τραπεζικό σύστημα στις Η.Π.Α το 2007 και εξαπλώθηκε πρώτα σ’ ολόκληρο το χρηματοπιστωτικό σύστημα και στη συνέχεια στις οικονομίες πολλών χωρών σε όλο τον πλανήτη. Επηρέασε το εμπόριο, τις επενδύσεις, την κατανάλωση, το κατασκευαστικό τομέα, τις θέσεις εργασίας και το βιοτικό επίπεδο. Οι λόγοι εντοπίζονται στην ανεξέλεγκτη ανάπτυξη του χρηματοπιστωτικού συστήματος σε τομείς αδιαφάνειας και χωρίς εποπτεία, στις μακροοικονομικές ανισορροπίες που επέφεραν χαμηλά επιτόκια και σημαντική παγκόσμια ρευστότητα και στη φούσκα των ακινήτων στις Η.Π.Α. Η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση δεν άργησε να πλήξει και την χώρα μας. Η Κύπρος αναγκάστηκε να προσφύγει στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Ποιοι όμως ήταν οι παράγοντες και οι προϋποθέσεις για να επέλθει κρίση στην Κυπριακή Οικονομία; Το κυριότερο πρόβλημα της Κυπριακής Οικονομίας ήταν το μέγεθος του Τραπεζικού Τομέα. Ο Τραπεζικός Τομέας της Κύπρου ήταν εφταπλάσιος του ΑΕΠ. Η παρούσα εργασία αρθρώνεται σε πέντε κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο αποτελεί μια εισαγωγή για το αντικείμενο της εργασίας. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζεται ο ρόλος του χρηματοοικονομικού συστήματος στην μεγέθυνση της οικονομίας. Στο τρίτο κεφάλαιο περιγράφονται τα αποτελέσματα της έρευνας που διενεργήθηκε όσον αφορά τα αίτια της παρούσας οικονομικής κρίσης. Στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στους παράγοντες που οδήγησαν την Κυπριακή Οικονομία στην μεγαλύτερη κρίση στην ιστορία της, ενώ στο τελευταίο κεφάλαιο εξάγονται τα συμπεράσματα της πτυχιακής εργασίας.

Ιστορικά, οι οικονομικές κρίσεις έχουν αποδειχτεί ότι αποτελούν κύκλους που επαναλαμβάνονται. Συνήθως με λίαν διαφορετικές αιτίες αλλά με τα ίδια οχυρά αποτελέσματα. Οδηγούν πληθώρα χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων στην πτώχευση, τεράστιες ζημιές στις οικονομίες κρατών και τον λαό να αναγκάζεται να ζει σε συνθήκες εξαθλίωσης. Σπείρουν τον πανικό ανάμεσα σε εργαζόμενους και εταιρίες και το χάος. Η πρόσφατη κρίση που ακόμη βιώνουμε, η κρίση του 2008 με αφετηρία την κτηματική αγορά των ΗΠΑ, έχει αποδεχτεί ως η χειρότερη ύφεση όλων των εποχών με το μεγαλύτερο domino effect που είχαμε στην διεθνή παγκόσμια τραπεζική και χρηματοοικονομική αγορά. Έβαλε στα πυρά, τις μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη, βρίσκοντας τις εποπτικές αρχές αδύνατες να αντιδράσουν και να μην μπορούν σνα σβήσουν τις μικρές φωτιές ανά χώρα με αποτέλεσμα να εξαπλωθούν σε μια τεράστια πυρκαγιά ανά το παγκόσμιο. Θύματα δυστυχώς η Ελλάδα αρχικά και στην συνέχεια και η Κύπρος. Αποκορύφωμα η κατάρρευση του υφιστάμενου τότε τραπεζικού συστήματος της Κύπρου τον Μάρτιο του 2013. Η χειρότερη σελίδα στην οικονομική ιστορία της μεγαλονήσου, μετά την Ταυρική εισβολή του 1974. Σκοπός της παρούσας μεταπτυχιακής διπλωματικής εργασίας είναι η ανάλυση της παγκόσμιας τραπεζικής εποπτείας και αγοράς. Τα είδη των τραπεζών και οι κύριες λειτουργίες τους μαζί με τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν. Τα σύγχρονα τραπεζικά / χρηματοοικονομικά / επενδυτικά προϊόντα. Ο ρόλος του κάθε εποπτικού φορέα στην διεθνή τραπεζική και η νομισματική πολιτική που ακολουθείται στις μεγάλες οικονομίες / κράτη. Στην συνέχεια μελετάμε ιστορικά τις μεγαλύτερες οικονομικές κρίσεις από το 1900. Τέλος μελετάω την κρίση του 2008 με αναφορά στις αιτίες και τα αποτελέσματα με πιθανές εισηγήσεις για αποφυγή της επανάληψης της μελλοντικά. Μέσα από αυτά θα γίνει καλύτερη κατανόηση των κρίσεων και πως ακριβώς συμβαίνουν.

Από τα τέλη του 2007, η παγκόσμια κοινότητα αντιμετωπίζει μια μεγάλης έντασης χρηματοπιστωτική κρίση, η οποία, εκδηλώθηκε αρχικά στις Ηνωμένες Πολιτείες με επίκεντρο τις τραπεζικές επισφάλειες και ειδικότερα την αδυναμία εξυπηρέτησης των στεγαστικών δανείων. Η χρηματοπιστωτική κρίση επεκτάθηκε ταχύτατα στις αναπτυγμένες χώρες και στη συνέχεια σε ολόκληρο τον κόσμο, με δραματικές επιπτώσεις στο τραπεζικό σύστημα και τις επιχειρήσεις. Η Ελλάδα κατέφυγε σε δανεισμό από το ΔΝΤ, καθώς αποκαλύφθηκε το τεράστιο δημοσιονομικό έλλειμμα οδηγώντας την σε αδυναμία προσφυγής στις διεθνείς αγορές. Η άνοδος της ανεργίας και η άνιση μείωση μισθών επακολούθησαν τις συγχωνεύσεις ή και το κλείσιμο πολλών επιχειρήσεων. Στον τραπεζικό τομέα επιβλήθηκαν αυστηρότερα εποπτικά μέτρα τα οποία διαφαίνονται μέσω των τριών συμφώνων Βασιλείας.Στην Ελλάδα, η κρίση οδήγησε σε νέα δεδομένα για τη χώρα και το τραπεζικό σύστημα. Η κρίση μπορεί να αντιμετωπιστεί με συλλογική προσπάθεια και τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις.