Η παρούσα διατριβή πραγματεύεται την ανάπτυξη στην ελεύθερη επαρχία Αμμοχώστου μετά την τουρκική εισβολή. Η πόλη της Αμμόχωστου χάθηκε και τα παραλιακά θέρετρα της ελεύθερης επαρχίας, Αγία Νάπα και Πρωταράς γνώρισαν ιδιαίτερη τουριστική ανάπτυξη βασισμένα στο δίπολο ήλιος – θάλασσα. Είναι μια πρόταση για ανάπτυξη της επαρχίας ως σύνολο, συμπεριλαμβανομένης της ενδοχώρας στον τομέα του πολιτιστικού τουρισμού. Οι άξονες της παρούσας διατριβής είναι δύο, διερευνάται η δυνατότητα της ελεύθερης επαρχίας Αμμοχώστου να αναπτύξει ένα μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης βασισμένο στον πολιτισμό και η συμβολή των φεστιβάλ και εκδηλώσεων σε αυτή την προσπάθεια. Επιμέρους ερευνητικοί άξονες είναι η καταγραφή του άυλου πολιτιστικού κεφαλαίου της επαρχίας, η καταγραφή της υλικής πολιτιστικής κληρονομιάς, του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Από τα παραπάνω προκύπτουν προτάσεις για ανάπτυξη της επαρχίας ως μονάδα χρησιμοποιώντας το πολιτιστικό και φυσικό της κεφάλαιο. Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε είναι η βιβλιογραφική ανασκόπηση σε έννοιες όπως τουρισμός, εναλλακτικές μορφές τουρισμού, πολιτιστικός τουρισμός και κύκλος ζωής του τουριστικού προϊόντος. Η έρευνα πεδίου είχε ως μελέτη περίπτωσης την ελεύθερη επαρχία Αμμοχώστου, όπου διεξήχθη έρευνα με πρωτογενές υλικό από συνεντεύξεις όλων των εμπλεκομένων. Χρησιμοποιήθηκε δευτερογενές υλικό από διάφορες πηγές και μελέτη του περιοδικού τύπου της περιοχής. Μέσα από την έρευνα, έγινε εμφανές το πλούσιο πολιτιστικό και φυσικό κεφάλαιο πάνω στο οποίο δύναται να στηριχτεί και να εμπλουτιστεί το υφιστάμενο ηλιοτροπικό μοντέλο της ελεύθερης Αμμοχώστου. Ο πολιτισμός με σωστή διαχείριση δύναται να χρησιμοποιηθεί ως ισχυρό εργαλείο για ανάπτυξη.

Κεντρικό σημείο αναφοράς της διατριβής είναι η διαχείριση αποβλήτων από εκσκαφές κατασκευών και κατεδαφίσεων (ΑΕΚΚ) της περίκλειστης πόλης της Αμμοχώστου. Η Αμμόχωστος της οποίας οι Ελληνοκύπριοι κάτοικοι από τις 14 Αυγούστου του 1974 έχουν εκδιωχθεί και από τότε το μεγαλύτερο μέρος της πόλης παραμένει κλειστό και ερημωμένο, με τον κατοχικό στρατό να μην επιτρέπει την επιστροφή των νόμιμων κατοίκων του, παρά τα σχετικά ψηφίσματα και τις αποφάσεις των Ηνωμένων Εθνών. Η Αμμόχωστος, μετά την κατάληψή της από τα τουρκικά στρατεύματα, λεηλατήθηκε, σφραγίστηκε και μέχρι σήμερα η πρόσβαση της είναι απαγορευμένη. Καθόλου τυχαίος είναι ο χαρακτηρισμός της ως "Πόλη Φάντασμα" από τον Σουηδό δημοσιογράφο Jan-Olof Bengston. Λόγω της ανάγκης διατήρησης της αισθητικής των κτηρίων και της απαίτησης για περιβαλλοντική προστασία, θεωρείται απαραίτητη η ανακύκλωση των διαθέσιμων αποβλήτων, εάν και όπου αυτό είναι δυνατόν, Σε αντίθετη περίπτωση θα δαπανηθούν άσκοπα οι πόροι, καθώς και η ενέργεια που χρησιμοποιήθηκε στην κατασκευή αυτών των κτηρίων. Στον κλάδο διαχείρισης αποβλήτων, η ανακύκλωση τους σε συνδυασμό με την χρήση νέων υλικών παρουσιάζεται ως μια ελκυστική λύση σε περιπτώσεις παραγωγής μεγάλης ποσότητας στερεών αποβλήτων. Ο κλάδος της διαχείρισης αποβλήτων έχει μελετηθεί εκτενώς και είναι νομοθετημένος όχι μόνο από την Κυπριακή Δημοκρατία, αλλά και από πολλές άλλες χώρες του κόσμου. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει χαρακτηρίσει τα απόβλητα κατασκευών ως κατηγορία που χρήζει ειδικής διαχείρισης, όχι μόνο λόγω του μεγάλου όγκου που παράγονται σε σύγκριση με άλλους κλάδους παραγωγής, αλλά και λόγω της μεγάλης δυνατότητας τους για επαναχρησιμοποίηση ύστερα από κατεδάφιση υφιστάμενων κτηρίων. Δυστυχώς, επειδή η Κύπρος είναι ένα νησί με περιορισμένους πόρους, παρατηρούνται συχνά ελλείψεις υλικών τα οποία εισάγονται, αυξάνοντας το κόστος κατασκευής καθώς και την κατανάλωση ενέργειας. Στον τομέα της βιωσιμότητας της Κύπρου, η τοπική ανάκτηση και επαναχρησιμοποίηση αποβλήτων κατασκευών και κατεδαφίσεων θα μπορούσε να θεωρηθεί ως η ευνοϊκότερη λύση του παραπάνω προβλήματος. Η περίπτωση της κλειστής πόλης της Αμμοχώστου αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα πιθανής αξιοποίησης τέτοιων υλικών, με όλα τα συνεπακόλουθα οφέλη, όπως κοινωνικά, περιβαλλοντικά, οικονομικά, πρακτικά, κλπ. Η δομή της παρακάτω έρευνας έχει ως εξής: Στο Κεφάλαιο 1 μελετώνται οι προηγούμενες και τρέχουσες προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και των κρατών-μελών της για ανάκτηση και επαναχρησιμοποίηση αποβλήτων κατασκευών και κατεδαφίσεων, καθώς και τα προβλήματα τα οποία σχετίζονται με την εφαρμογή και αειφόρο ανάπτυξη τους. Στο Κεφάλαιο 2 αναφέρονται οι περί κατασκευών και κατεδαφίσεων πολιτικές της Κυπριακής Δημοκρατίας καθώς και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο Κεφάλαιο 3 παρουσιάζεται η προτεινόμενη μεθοδολογία για την περίκλειστη πόλη της Αμμόχωστου ως μελέτη περίπτωση. Στο Κεφάλαιο 4 παρουσιάζονται πιθανοί τρόποι επεξεργασίας, επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης αποβλήτων κατασκευών και κατεδαφίσεων, οι οποίοι αποσκοπούν στην ενδυνάμωση των προσπαθειών δημιουργίας πλαισίου βιωσιμότητας σε αυτόν τον τομέα. Τέλος, στο Κεφάλαιο 5 αναφέρονται προτάσεις, καθώς και προτροπές περί της βελτίωσης της ήδη υπάρχουσας πολιτικής, έτσι ώστε να γίνει δυνατή η αντιμετώπιση του εν λόγω θέματος, το οποίο θα διευκολύνει την επιστροφή των κατοίκων της περίκλειστης πόλης της Αμμόχωστου σε περίπτωση επιστροφής της Πόλης στους νόμιμους κατοίκους.

Η Κύπρος είναι ένα νησί με ιδιαίτερη πολιτισμική παράδοση, που συνδυάζει ένα κράμα πολιτιστικών αντιθέσεων και που γίνεται αντιληπτό σε όλους τους τομείς των τεχνών της. Τα μουσεία στην Κύπρο έρχονται να βοηθήσουν τη μελέτη και διατήρηση των πολιτιστικών θησαυρών του νησιού, αλλά και την ίδια την ταυτότητα του νησιού, όπως έχει διαμορφωθεί από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα. Ο τουρισμός, μια βιομηχανία που βρίσκεται σε άνθιση στο νησί, βασίζεται κυρίως στο πλεονέκτημα του νησιού να έχει μεγάλο ποσοστό ηλιοφάνειας ολόχρονα, ενώ ως νησί συνδυάζει το πλεονέκτημα της θάλασσας. Έτσι κυριαρχεί το μαζικό μοντέλο τουρισμού, οι αρνητικές συνέπειες του οποίου έχουν ήδη αρχίσει να διαφαίνονται. Το γεγονός αυτό έχει οδηγήσει στην προσπάθεια ανάπτυξης εναλλακτικών λύσεων, μορφών τουρισμού, οι οποίες προσφέρουν τα θετικά στοιχεία του τουρισμού, απαμβλύνοντας παράλληλα τα αρνητικά. Ο μουσειακός τουρισμός, είναι ένα είδος εναλλακτικού τουρισμού, ο οποίος έχει αρχίσει να κερδίζει έδαφος στο εξωτερικό και χρησιμοποιείται ως εργαλείο ανάπτυξης περιοχών. Η παρούσα έρευνα, στοχεύει στη μελέτη της ανάπτυξης του πολιτιστικού τουρισμού στην Κύπρο, και πιο συγκεκριμένα τον ρόλο των μουσείων ως αναπόσπαστο κομμάτι του πολιτισμού. Το μεθοδολογικό πλαίσιο της εργασίας στηρίχθηκε σε πρώτο στάδιο στη βιβλιογραφική ανασκόπηση, ενώ στη συνέχεια διεξάχθηκε ποσοτική και ποιοτική έρευνα μέσω συνεντεύξεων με εκπροσώπους τριών θεματικών Μουσείων της Λεμεσού. Η έρευνα οδήγησε στο συμπέρασμα πως, πρόκειται για ένα είδος τουρισμού στο οποίο υπάρχουν προοπτικές εάν δοθεί πρόσφορο έδαφος και η δέουσα σημασία. Οι νέες τεχνολογίες αποτελούν το κλειδί στην επιτυχία των σύγχρονων μουσείων, καθώς και η πιο ουσιαστική επικοινωνία με το κοινό. Η ανθρωποκεντρική προσέγγιση των μουσείων έχει αρχίσει να κερδίζει έδαφος και στην Κύπρο, ωστόσο υπάρχει ακόμη μεγάλη απόσταση να διανυθεί. Με βάση τα αποτελέσματα της έρευνας, γίνεται μια προσπάθεια στρατηγικού σχεδιασμού και προγραμματισμού ενός Μουσείου Μουσικών Οργάνων στην Λεμεσό, το οποίο θα μπορέσει να αποτελέσει πρότυπο για την ανάπτυξη των σύγχρονων μουσείων και τον ρόλο που μπορούν να λάβουν στην τουριστική ανάπτυξη μιας περιοχής.

Όπως και σε πολλές χώρες της Μεσογείου, έτσι και στην Κύπρο, η αμπελοοινική παράδοση είναι ιδιαίτερα πλούσια. Από τα πανάρχαια χρόνια μέχρι και σήμερα, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την αγροτική ζωή, τις παραδόσεις και τα έθιμα της κυπριακής κοινωνίας. Συνοδεύει τις πιο ξεχωριστές στιγμές της ζωής των ανθρώπων, από την μια ως αναπόσπαστο μέρος της διατροφής τους, αλλά από την άλλη, και ως ισχυρός παράγοντας εσόδων, αφού η κυπριακή οικονομία βασιζόταν, μέχρι πρόσφατα, σε ένα μεγάλο ποσοστό στην οινοποιεία. O τουρισμός αποτελεί ένα από τους σημαντικότερους τομείς εσόδων για το νησί, βασισμένο κυρίως στο πρότυπο του μαζικού τουρισμού. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότερες χώρες στρέφονται στην διαφοροποίηση του τουριστικού τους προϊόντος, εφαρμόζοντας εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Στο πλαίσιο αυτό, δημιουργήθηκε μια νέα τάση: ο οινοτουρισμός. Πρόκειται για μια μορφή πολιτιστικού τουρισμού, η οποία δίνει την δυνατότητα στον επισκέπτη να δοκιμάσει νέες γεύσεις, να λάβει μέρος στην διαδικασία εάν το επιθυμεί, και να γνωρίσει ένα τόπο μέσα από την εμπειρία της παραγωγής κρασιού. Αντικείμενο της εργασίας αυτής, αποτελεί η μελέτη της ανάπτυξης του συγκεκριμένου είδους τουρισμού στην Κύπρο. Αν και βρίσκεται σε εμβρυακό στάδιο, ωστόσο έχουν γίνει κάποια βήματα για περαιτέρω ανάπτυξη του, κυρίως με την δημιουργία των Δρόμων του Κρασιού. Το μεθοδολογικό πλαίσιο της εργασίας στηρίχθηκε κυρίως στη βιβλιογραφική ανασκόπηση και την ποιοτική έρευνα, μέσω προσωπικών συνεντεύξεων, από εκπροσώπους τριών οινοποιείων. Τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν ότι πρόκειται για μια μορφή τουρισμού πολλά υποσχόμενη, αφού συνδυάζει τις θετικές επιπτώσεις του τουρισμού, με την παράλληλη μείωση των αρνητικών συνεπειών. Μπορεί να εφαρμοστεί σε περιοχές της υπαίθρου που αντιμετωπίζουν προβλήματα ανάπτυξης, δίνοντας τους ώθηση για αύξηση των επενδύσεων, συγκράτηση του τοπικού πληθυσμού, ευκαιρίες εργοδότησης και γενικότερη άνθηση από πολλές απόψεις. Η περίπτωση της Κύπρου ως οινικός προορισμός, έχει πολλές δυνατότητες ανάπτυξης. Υπάρχει ποιοτικό προϊόν, κρατική στήριξη, ωστόσο χρειάζεται η συσπείρωση μεταξύ τοπικών και τουριστικών φορέων για την οργάνωση και χάραξη κοινής πολιτικής. Αν καταφέρει να καθιερωθεί κυπριακή οινική ταυτότητα, ίσως να καταφέρει να αναπτυχθεί ως οινικός προορισμός διεθνούς εμβέλειας.

Η πτυχιακή εργασία είχε ως βασικό στόχο τη διαπίστωση ύπαρξης της έννοιας της βιωσιμότητας και των βασικών αρχών της στην τουριστική ανάπτυξη στην Κύπρο και συγκεκριμένα στην Χερσόνησο του Ακάμα ως μελέτη περίπτωσης. Η εξακρίβωση του βαθμού βιωσιμότητας συμπεραίνεται από τα αποτελέσματα της πρωτογενούς έρευνας μέσω του ερωτηματολογίου που δημιουργήθηκε με σκοπό τη συλλογή των απόψεων του κοινού επάνω στο θέμα. Οι ερωτήσεις του ερωτηματολογίου, ήταν ερωτήσεις κλίμακας από το 1 έως και το 5 στις οποίες το κοινό απάντησε το βαθμό στον οποίο πιστεύει ότι ισχύει η κάθε ερώτηση. Μέσω των ερωτήσεων, απαντήθηκαν και άλλοι επιμέρους στόχοι όπως το κατά πόσο θεωρούν σημαντική την ύπαρξη «βιωσιμότητας» σε στρατηγικές τουριστικής ανάπτυξης και διαχείρισης περιβαλλοντικού τοπίου και ακόμη κατά πόσο συμφωνούν με την υπάρχουσα τουριστική ανάπτυξη στην Χερσόνησο του Ακάμα. Τα αποτελέσματα της έρευνας, με βάση τις απόψεις του κοινού, έδειξαν ότι το επίπεδο βιωσιμότητας στην τουριστική διαχείριση του Ακάμα είναι χαμηλό έως μη υπαρκτό σε σχέση με το προσδοκώμενο και αυτό διαπιστώνεται στα έργα τουριστικής ανάπτυξης που πραγματοποιούνται σε προστατευόμενες περιοχές αλλά και από τις γενικότερες τουριστικές δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα στην περιοχή. Οι λόγοι στους οποίους οφείλεται η κακή διαχείριση της τουριστικής ανάπτυξης είναι, αρχικά, η λάθος αντιμετώπιση του κυβερνητικού τομέα προς την περιοχή, της οποίας η διαχείριση καθορίζεται με βάση την ευρωπαϊκή νομοθεσία για τις περιοχές Natura2000. Η μη τήρηση της νομοθεσίας και η έλλειψη συνεχούς αξιολόγησης των πρακτικών τουρισμού που εφαρμόζονται στην περιοχή οδηγούν στην εκμετάλλευση του τοπίου από ιδιωτικούς φορείς τουρισμού σε συναίνεση με την κυβέρνηση. Ο όρος «βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη» εμπεριέχεται στις δηλώσεις για τα σχέδια ανάπτυξης της περιοχής του Ακάμα, όμως στην πραγματικότητα αυτό που διαπιστώνεται είναι ότι η έννοια της βιωσιμότητας δεν είναι πραγματικά τοποθετημένη στις στρατηγικές τουρισμού.