Οι περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις από τη χρήση των συμβατικών καυσίμων έχει οδηγήσει στην αναζήτηση νέων ενεργειακών πόρων, όπως είναι οι ενεργειακές καλλιέργειες οι οποίες εκτιμάται ότι θα συμβάλουν στην καινοτομία της αγροτικής παραγωγής. Υπό αυτές τις συνθήκες, η σπουδαιότητα της έρευνας έγκειται στην ανάγκη να διερευνήσουμε τις γνώσεις, τις στάσεις και τις συνήθειες των γεωργών της Π.Ε. Λάρισας σχετικά με την προώθηση ενεργειακών φυτών ως εναλλακτικές καλλιέργειες οι οποίες θα προσδώσουν οικονομικό, περιβαλλοντικό και κοινωνικό όφελος στην περιοχή. Σκοπός της διερεύνησης αυτής αποτελεί και ο καθορισμός των παραγόντων που διαμορφώνουν τις απόψεις των γεωργών, στοχεύοντας στον αποτελεσματικό σχεδιασμό και εφαρμογή από τους αρμόδιους ιδιωτικούς και κρατικούς φορείς αντίστοιχων προγραμμάτων προώθησης ενεργειακών καλλιεργειών. Στο πλαίσιο της παρούσας ερευνητικής εργασίας διερευνάται η συγκριτική αξιολόγηση της αποδοχής των ενεργειακών καλλιεργειών με στοιχεία που αντλούνται μέσα από την συμπλήρωση ερωτηματολογίων που διανεμήθηκαν σε αντιπροσωπευτικό δείγμα 635 γεωργών της περιφερειακής ενότητας Λάρισας, έτσι ώστε να αξιολογηθεί η πιθανή τάση και να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα. Η επεξεργασία των απαντήσεων έγινε με την χρήση των στατιστικών μεθόδων της περιγραφικής στατιστικής και του ελέγχου x2. Από την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της έρευνας διαπιστώθηκε ότι σημαντικοί παράγοντες για την επιλογή ενεργειακών καλλιεργειών είναι η περιοχή που βρίσκεται η γεωργική τους εκμετάλλευση, η οικογενειακή τους κατάσταση, το εισόδημα και η έκταση της γεωργικής εκμετάλλευσης. Επίσης, από την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων προέκυψε ότι η καλλιέργεια των ενεργειακών φυτών αν και έχει πολύ μικρή διείσδυση στην περιφερειακή ενότητα Λάρισας. Εξαίρεση αποτελεί η περιοχή του δέλτα Πηνειού όπου μεγάλος αριθμός των ερωτηθέντων γεωργών καλλιεργούν ενεργειακά φυτά όπως ο ηλίανθος. Αν και ο αριθμός των ερωτηθέντων γεωργών που θα ήθελαν να δοκιμάσουν την εγκατάσταση μιας ενεργειακής καλλιέργεια κρίνεται σημαντικός (24%), πιστεύεται ότι η καταγραφείσα θετική τάση για την καλλιέργεια ενεργειακών φυτών απέχει αρκετά μέχρι την τελική απόφαση και την εγκατάσταση αυτών.

Στην παρούσα εργασία γίνεται μία προσπάθεια να μελετηθούν οι επιπτώσεις των φυτοφαρμάκων και γενικότερα των διαφόρων ειδών λιπασμάτων (που έχουν βέβαια ως πρωταρχικό τους στόχο την αύξηση της γεωργικής παραγωγής) στο περιβάλλον και συγκεκριμένα στο έδαφος , την ατμόσφαιρα και στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα. Στη συνέχεια γίνεται αναφορά σε θεωρητικό επίπεδο των δράσεων που έχουν ληφθεί τόσο από την Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και από την Ελλάδα στην αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών. Πιο συγκεκριμένα, αναλύεται το νομοθετικό πλαίσιο που ισχύει για την αντιμετώπιση της νιτρορύπανσης, της ορθολογικής χρήσης των φυτοφαρμάκων και της διάθεσης για την άρδευση των χωραφιών επαναχρησιμοποιημένων υδάτων από τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων. Στο δεύτερο μέρος της εργασίας παρατίθενται έρευνες που έχουν διεξαχθεί πάνω σε αυτό τη ζήτημα. Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζεται από την έρευνα που διεξήχθη μέσω του σχετικού ερωτηματολογίου σε γεωργούς αλλά και σε ιδιώτες της περιοχής του Νομού των Σερρών. Το δείγμα των ερωτηθέντων είναι αντιπροσωπευτικό της κατάστασης που επικρατεί , αφού περιλαμβάνει μεγάλο εύρος ηλικιών ενώ παράλληλα κατάγονται από διάφορες περιοχές του νομού. Ταυτόχρονα, γίνεται και ανάλυση των αποτελεσμάτων που προκύπτουν από το ερωτηματολόγιο. Σε γενικές γραμμές μπορούμε να πούμε πως μετά την παραπάνω ανάλυση εντοπίστηκε η τάση των ερωτηθέντων να λαμβάνουν υπόψη τις οδηγίες των επαγγελματιών και των αρμόδιων φορέων περισσότερο από τις οδηγίες που δίνονται από το διαδίκτυο ή από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης . Έτσι , φαίνεται η ευαισθητοποίηση των επαγγελματιών πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα, οι οποίοι επιθυμούν μεν την αύξηση της γεωργικής παραγωγής όχι, όμως και σε βάρος του περιβάλλοντος.

Ο γεωργικός τομέας αποτελεί κυρίαρχη δραστηριότητα στην Ευρώπη και η πορεία του στο μέλλον θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό τη διαμόρφωση των χρήσεων γης. Οι αλλαγές της κάλυψης – χρήσης γης σε περιφερειακό επίπεδο οφείλονται σε ανθρωπογενείς πιέσεις και σε βιοφυσικούς παράγοντες. Στην Ευρώπη, και ιδιαίτερα στις παραλιακές περιοχές της Μεσογείου έχουν σημειωθεί σημαντικές αλλαγές χρήσεων και καλύψεων γης, λόγω της συγκέντρωσης του πληθυσμού σε αυτές. Η γεωργική γη δέχεται δύο μορφές πιέσεων την εντατικοποίηση και την απεντατικοποίηση και οι οποίες συνδέονται με την επέκταση ή την συρρίκνωση των γεωργικών περιοχών. Οι αλλαγές στις χρήσεις - καλύψεις γης των αγροτικών περιοχών, που προκαλούνται από ανθρωπογενείς διεργασίες, είναι η οικιστική – περιαστική επέκταση των πόλεων, η διάσπαρτη ασυνεχής δόμηση σε παράκτιες περιοχές λόγω της εξάπλωσης του τουρισμού, η εγκατάλειψη του πρωτογενούς τομέα και κατά επέκταση της γεωργικής γης που βρίσκεται σε ορεινές – ημιορεινές περιοχές και οι οποίες συνήθως είναι απομακρυσμένες από τα αστικά κέντρα. Επίσης σε κάποιες περιοχές παρατηρείται εντατικοποίηση της γεωργίας με αποτέλεσμα την επέκταση της γεωργικής γης, που επιτυγχάνεται με την αποψίλωση σημαντικών δασικών εκτάσεων. Στην Ελλάδα το πρόβλημα των αλλαγών χρήσεων της γεωργικής γης εντοπίζεται κυρίως στις παράκτιες περιοχές, λόγω της τουριστικής ανάπτυξης και στις περαστικές, εξαιτίας της επέκτασης των πόλεων με αποτέλεσμα να μεταβάλλονται τα αγροτικά τοπία διάσπαρτα. Ο στόχος της διατριβής αυτή ήταν να χωροθετηθούν οι γεωργικές περιοχές και ιδιαιτέρως οι περιοχές στις οποίες μπορεί να ασκηθεί εντατική καλλιέργεια, να ανιχνευθούν οι αλλαγές των χρήσεων γης στο σύνολο του νομού Μεσσηνίας, καθώς και η μετατροπή της γεωργικής γης σε άλλη χρήση με την επεξεργασία δεδομένων Corine Land Cover των χρονολογιών 2000, 2006, 2012 και 2018 και τη χρήση του QGIS. Οι μεταβολές των κατηγοριών κάλυψης που σημειώθηκαν για τα χρονικά διαστήματα 2000 – 2006, 2006 - 2012 και 2012 - 2018 αφορούν κυρίως τις κατηγορίες των τεχνητών επιφανειών, των γεωργικών περιοχών και των δασών - ημιφυσικών περιοχών. Οι τεχνητές επιφάνειες παρουσιάζουν συνεχόμενη αυξητική τάση. Η γεωργική γη σημειώνει αυξητική τάση για το χρονικό διάστημα 2000 – 2006, ενώ για το χρονικό διάστημα 2012 - 2018 παρουσιάζει μικρή μείωση. Τα δάση - ημιφυσικές περιοχές παρουσιάζουν σημαντική μείωση την εξαετία 2000 - 2006 και μικρότερη σε έκταση μείωση το χρονικό διάστημα 2012 – 2018.

Η παρούσα έρευνα εστιάζει στη δυναμική σχέση ανάμεσα στις γεωργικές πρακτικές (ΓΠ) και τις παρεχόμενες οικοσυστημικές υπηρεσίες (ΟΥ) σε δυο καλλιεργητικά συστήματα, συμβατικής και βιολογικής γεωργίας 52 οπωρώνων στην Κύπρο. Η επιλογή των γεωργικών πρακτικών χαρακτηρίζει τον τρόπο άσκησης της γεωργίας στους οπωρώνες, αλλά παράλληλα αυτές αλληλοεξαρτώνται με το ευρύτερο περιβάλλον και επιδρούν στις παρεχόμενες οικοσυστημικές υπηρεσίες παροχής, ρύθμισης, αλλά και πολιτιστικές υπηρεσίες. Η μορφή των γεωργικών πρακτικών (βιολογική-συμβατική) και η ένταση εφαρμογής τους στους οπωρώνες επιφέρει μεταβολές στην ισορροπία των αγροοικοσυστημάτων και στις σχετικές οικοσυστημικές υπηρεσίες. Συχνά οι αυξημένες εισροές χημικών και φυσικών πόρων αντανακλούν σε μείωση των παρεχόμενων Οικοσυστημικών Υπηρεσιών, γεγονός το οποίο είναι μετρήσιμο σε πρώτο χρόνο με τη ποσοτικοποίηση περιβαλλοντικών και άλλων παραμέτρων. Για τον εντοπισμό των πιο πάνω επιδράσεων και συνδέσεων αναπτύχθηκαν δυο ενοποιητικά πλαίσια ως εξής: το πρώτο πλαίσιο συνέδεσε τις ασκούμενες ΓΠ, τις εδαφικές ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά των οπωρώνων με τις ΟΥ, ενώ το δεύτερο τοποθέτησε τις ΟΥ στους οπωρώνες στο πλέγμα Νερού-Ενέργειας-Τροφής-Κλίματος (ΝΕΤΚ), με τη χρήση των βασικών περιβαλλοντικών δεικτών (αποτύπωμα άνθρακα, αποτύπωμα νερού, ένταση χρήσης ενέργειας και παραγωγικότητα οπωρώνων). Στη συνέχεια και για τα δυο πλαίσια, οι υπό μελέτη οπωρώνες αξιολογήθηκαν ως προς την ικανότητα τους για στήριξη των οικοσυστημικών υπηρεσιών. Επιπρόσθετα με την εφαρμογή και σύγκριση έξι μεθόδων οι οποίες βασίζονταν σε αλλομετρικές εξισώσεις, εκτιμήθηκε η ικανότητα δέσμευσης CO2 από μικτούς οπωρώνες. Τα κύρια αποτελέσματα της μελέτης συνοψίζονται ως εξής: - Οι βιολογικοί μικτοί οπωρώνες παρουσιάζουν αυξημένο δυναμικό υποστήριξης των ΟΥ, ενώ οι συμβατικοί οπωρώνες δύνανται με τροποποιήσεις των εφαρμοζόμενων ΓΠ να παρέχουν επίσης ικανοποιητικό δυναμικό υποστήριξης ΟΥ. - Οι βιολογικοί οπωρώνες ακρόδρυων παρουσίασαν υψηλότερη ικανότητα παροχής ΟΥ, έναντι συμβατικών οπωρώνων ακρόδρυων, αλλά και έναντι βιολογικών και συμβατικών οπωρώνων πυρηνοκάρπων, κατά τη σύνδεση των βασικών παραμέτρων του πλέγματος ΝΕΤΚ με τις ΟΥ στην περίπτωση των μικτών οπωρώνων. - Οι βιολογικοί μικτοί οπωρώνες είναι ιδανικοί για τη μετάβαση σε μειωμένες ή μηδενικές εκπομπές άνθρακα και τη βιώσιμη χρήση νερού και ενέργειας στη γεωργία. Σε σχέση όμως με την επισιτιστική ασφάλεια, τα συστήματα αυτά έχουν χαμηλότερη προσφορά τροφής από ότι οι συμβατικοί οπωρώνες. - Τα αποτελέσματα ποσοτικοποίησης της δέσμευσης άνθρακα (CO2seq) στη βιομάζα δέντρων σε 49 μικτούς οπωρώνες, για έξι διαφορετικές μεθόδους υπολογισμού, υπέδειξαν διαφορές μεταξύ των εφαρμοζόμενων μεθόδων. Η έρευνα αυτή, τονίζει την ανάγκη κατασκευής αλλομετρικών εξισώσεων που να βασίζονται στο είδος και στη γεωγραφική περιοχή. Οι γενικευμένες δασικές αλλομετρικές εξισώσεις δεν εφαρμόζονται σε μικτούς οπωρώνες καθώς υποεκτιμούν τη βιομάζα και τη δέσμευση άνθρακα σε σχέση με τις εξισώσεις οπωροφόρων ειδών. Πέρα από τα βασικά ευρήματα, η παρούσα μελέτη επιτρέπει την ταχεία σύνδεση των γεωργικών πρακτικών και του πλέγματος ΝΕΤΚ με τις οικοσυστημικές υπηρεσίες και εκτίμηση της ικανότητας των βιολογικών και συμβατικών οπωρώνων να συμβάλουν στην υποστήριξη της περιβαλλοντικής υγείας των αγροοικοσυστημάτων. Τα αποτελέσματα της μελέτης είναι σημαντικά για την διαχείριση μικτών οπωρώνων και την υιοθέτηση γεωργικών πρακτικών με δυνατότητα υποστήριξης οικοσυστημικών υπηρεσιών και συμβολής τους στον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.